UBEYD DEDE

UBEYD DEDE
(?-1586)
A. HAYATI
XVI.yy. mutasavvıf şâirlerinden Ubeyd Dede hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. “Ubeyd Dede’nin adına sadece Esrar Dede tezkiresinde rastlamaktayız. Bu bakımdan Ubeyd Dede hakkında kayda değer bilgiler yok denecek kadar azdır.” Bilinenler ise Esrar Dede tezkiresi ve Prof. Dr. Emine Yeniterzi’nin “On Altıncı Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Konyalı Temsilcileri” adlı makalesindeki bilgilerdir.
“Şairimizin asıl adı Ubeydullah, mahlası Ubeyd ya da Ubeydî olarak geçmektedir. Kaynaklarda ve adı geçen makalede Ubeyd Dede’nin Konya’da doğduğu ve Konyalı olduğu kayıtlıdır. Ubeydî’nin doğum tarihi hakkında bilgi yoktur.”
Mevlevî ulularından olan Fedaî Dede’nin yanında yetişmiştir. Ubeydî hattat olup çok sayıda mesnevî istinsah etmiştir. Bunları Hüsameddin Çelebi metninden çoğalttığı için onun yazdığı mesnevîler önemlidir. Eğridir Mevlevîhânesi şeyhliğinde bulunmuştur.
Doğum tarihi bilinmeyen Ubeydî’nin 1586’da Konya’da vefat ettiği bilinmektedir.

B. ESERİ
XVI. yy. mutasavvıf şâirlerinden olan Ubeyd Dede’nin bugüne kadar bilinen tek eseri Evsâf ve Mu’cizât-ı Nebî’dir. Kaynaklarda başka bir eserinden bahsedilmemektedir. Evsâf ve Mu’cizât-ı Nebî, Ahmed Cevdet ikdam matbaası sorumlusuyken ona gönderilmiş ve Cevdet tarafından yayınlanmıştır.
Şekil Özellikleri
Şâir esere islami geleneğe ve klasik mevlid tarzına uygun olarak besmele başlığı altında bir bölümle başlamıştır. Münâcâtla devam eden şâir burada kulun güçsüzlüğünü, her konuda Allah’a muhtaç olduğunu belirtmektedir. Ayrıca mirâc, Hz. Muhammed’in Allah katına yükselmesi; mu’cizât, peygamberin mu’cizeleri; mevlîd, peygamberin doğumu hakkında bölümler bulunmaktadır.
1-Nazım Şekilleri
a)Mesnevî: Ubeydî’nin eserinde 38 mesnevi bulunmaktadır. Bu mesnevîler: Besmele, münâcât, mi’râc, mu’cizât gibi başlıklar altında yer almaktadır. Bu mesnevilerin en uzunu 54 beyit, en kısası ise 5 beyittir.
b)Gazel: Ubeydî’nin eserinde 3 gazel vardır. Bu gazellerden 2’si 7 beyitli, 1’i, 15 beyitlidir. Şâir gazellerin hepsinde de mahlasını belirtmektedir. Ubeydî gazellerinde ilahi aşkı işlemiştir.



2-Vezin:
Ubeydî’nin eserini vezin açısından incelediğimizde Türk edebiyatından çok sık kullanılan vezinlerin tercih edildiğini görmekteyiz.
Şâir mesnevîlerinde “Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün” veznini kullanarak, kısa kalıpları tercih etmiştir. Gazellerinde ise:
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün (2 gazel)
Mefûlü Mefâîlü Mefâîlü Fâûlün (1 gazel)
kalıplarını kullanmıştır.
C. EDEBİ KİŞİLİĞİ
Ubeydî mutasavvıf bir şâirdir. O’nun sanatı hakkında tek bilgi, Esrar Dede tezkiresindedir. Esrar Dede tezkiresinde yer alan bir beyti:
Kûy-ı ‘aşk-ı Mevlevî dîvânesi olmuş Ubeyd
Seng-i etfâl-i rehî hısn-ı hasînidür anın
Beyitte de görüldüğü gibi, Mevlevî bir şâir olan Ubeydî’nin şiirlerinde yer yer Mevlevîliğe ve Mevlânâ’ya yer verilmektedir.
Ubeydî mahalî kimlikle şiirlerini yazmıştır. Ubeydî’nin şiirlerinde terkipler azdır. Sade bir dil kullanan Ubeydî’nin; şiirlerindeki kafiye ve redifler de Türkçe kelimelerin ön planda olduğu görülür. Dini tasavvufi konuları işleyen Ubeydî şu beyitlerde:


Yûsuf sadîk kâvlidir hoş nihâd
Sâtmaya Mısr içre kılmışlar mizâd
Mes.36/1
Len terânî geldi Mûsâya cevâb
Münîr ânı Mustafâya feth bâb
Mes. 21/5
Hz. Yusuf ve Hz. Musa kıssalarına da yer vermiştir.