UBEYD DEDE

UBEYD DEDE
(?-1586)
A. HAYATI
XVI.yy. mutasavvıf şâirlerinden Ubeyd Dede hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. “Ubeyd Dede’nin adına sadece Esrar Dede tezkiresinde rastlamaktayız. Bu bakımdan Ubeyd Dede hakkında kayda değer bilgiler yok denecek kadar azdır.” Bilinenler ise Esrar Dede tezkiresi ve Prof. Dr. Emine Yeniterzi’nin “On Altıncı Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Konyalı Temsilcileri” adlı makalesindeki bilgilerdir.
“Şairimizin asıl adı Ubeydullah, mahlası Ubeyd ya da Ubeydî olarak geçmektedir. Kaynaklarda ve adı geçen makalede Ubeyd Dede’nin Konya’da doğduğu ve Konyalı olduğu kayıtlıdır. Ubeydî’nin doğum tarihi hakkında bilgi yoktur.”
Mevlevî ulularından olan Fedaî Dede’nin yanında yetişmiştir. Ubeydî hattat olup çok sayıda mesnevî istinsah etmiştir. Bunları Hüsameddin Çelebi metninden çoğalttığı için onun yazdığı mesnevîler önemlidir. Eğridir Mevlevîhânesi şeyhliğinde bulunmuştur.
Doğum tarihi bilinmeyen Ubeydî’nin 1586’da Konya’da vefat ettiği bilinmektedir.

B. ESERİ
XVI. yy. mutasavvıf şâirlerinden olan Ubeyd Dede’nin bugüne kadar bilinen tek eseri Evsâf ve Mu’cizât-ı Nebî’dir. Kaynaklarda başka bir eserinden bahsedilmemektedir. Evsâf ve Mu’cizât-ı Nebî, Ahmed Cevdet ikdam matbaası sorumlusuyken ona gönderilmiş ve Cevdet tarafından yayınlanmıştır.
Şekil Özellikleri
Şâir esere islami geleneğe ve klasik mevlid tarzına uygun olarak besmele başlığı altında bir bölümle başlamıştır. Münâcâtla devam eden şâir burada kulun güçsüzlüğünü, her konuda Allah’a muhtaç olduğunu belirtmektedir. Ayrıca mirâc, Hz. Muhammed’in Allah katına yükselmesi; mu’cizât, peygamberin mu’cizeleri; mevlîd, peygamberin doğumu hakkında bölümler bulunmaktadır.
1-Nazım Şekilleri
a)Mesnevî: Ubeydî’nin eserinde 38 mesnevi bulunmaktadır. Bu mesnevîler: Besmele, münâcât, mi’râc, mu’cizât gibi başlıklar altında yer almaktadır. Bu mesnevilerin en uzunu 54 beyit, en kısası ise 5 beyittir.
b)Gazel: Ubeydî’nin eserinde 3 gazel vardır. Bu gazellerden 2’si 7 beyitli, 1’i, 15 beyitlidir. Şâir gazellerin hepsinde de mahlasını belirtmektedir. Ubeydî gazellerinde ilahi aşkı işlemiştir.



2-Vezin:
Ubeydî’nin eserini vezin açısından incelediğimizde Türk edebiyatından çok sık kullanılan vezinlerin tercih edildiğini görmekteyiz.
Şâir mesnevîlerinde “Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün” veznini kullanarak, kısa kalıpları tercih etmiştir. Gazellerinde ise:
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün (2 gazel)
Mefûlü Mefâîlü Mefâîlü Fâûlün (1 gazel)
kalıplarını kullanmıştır.
C. EDEBİ KİŞİLİĞİ
Ubeydî mutasavvıf bir şâirdir. O’nun sanatı hakkında tek bilgi, Esrar Dede tezkiresindedir. Esrar Dede tezkiresinde yer alan bir beyti:
Kûy-ı ‘aşk-ı Mevlevî dîvânesi olmuş Ubeyd
Seng-i etfâl-i rehî hısn-ı hasînidür anın
Beyitte de görüldüğü gibi, Mevlevî bir şâir olan Ubeydî’nin şiirlerinde yer yer Mevlevîliğe ve Mevlânâ’ya yer verilmektedir.
Ubeydî mahalî kimlikle şiirlerini yazmıştır. Ubeydî’nin şiirlerinde terkipler azdır. Sade bir dil kullanan Ubeydî’nin; şiirlerindeki kafiye ve redifler de Türkçe kelimelerin ön planda olduğu görülür. Dini tasavvufi konuları işleyen Ubeydî şu beyitlerde:


Yûsuf sadîk kâvlidir hoş nihâd
Sâtmaya Mısr içre kılmışlar mizâd
Mes.36/1
Len terânî geldi Mûsâya cevâb
Münîr ânı Mustafâya feth bâb
Mes. 21/5
Hz. Yusuf ve Hz. Musa kıssalarına da yer vermiştir.















1
BİSMİ’LLAHİ’R-RAHMÂNİ’R-RAHîM

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
1. Hamd ana kim ‘âlemi var eyledi
Gizli gencin anda ezhâr eyledi

2. Künet künzen perdesinden açdı râz
İstedi kim biline ol bî-niyâz

3. Mazhar oldı bu cihân âyâtına
Cümle zirât oldı şâhid zâtına

4. Çün didi (e habibeten ârif) Hudâ
Ârif olan oldı şeksiz müctebâ

5. Mustafâdır çünki tâc el-ârifin
Oldı pes mahbûb rabbil’âlemin

6. Hak anın dînin mu’bed eyledi
Çâr yâr ile mu’bed eyledi


7. Her nefs yüz bin salât ile selâm
Ol şeh velâya tâyüm el-kıyâm

8. Hem dahi ola dîne ashâbına
Tâba’in ü ümmet ü ahbâbına

9. İhza ihza dembedem tâyûm dîn
Rahmetu’llâhi ‘aleyhim esma’în

2
Münâcât

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ey Huda-i gâr sâz u bî-niyâz
Aşkâradır sana her gizli râz

2. ‘Âlem esrâr u Settâr el-eyup
Fâ’al muhtâr u Gaffâr el-zennûb

3. Bahşişindir cümle bî-‘alet senin
Ni’metin yer bunca bin millet senin

4. Hûd ezelde gelmeden bizden ‘amel
İtdin ihsân ey kadîm lem yezel

5. Yine sen ey rahmeti çok lutfu ‘âm
Fazl idüp en’âmını kılgıl temâm

6. Eyledin en’am bî-minnet bize
Her ni’medde kılmadın zinnet bize

7. Kâsarız şükründe ey zât-ı kadîm
Çünki sensin rab zülfâzıl el-a’zîm

8. Ni’metinden çerh ihzar türedir
Rahmetinden şems enver zerredir

9. Hak şükrün kim kıla icrâ senin
Şükrün oldı ni’met ihrâ senin

10. Ni’met şükri bize kılsan ‘atâ
Yine hem şükr şükr ister cezâ

11. Pes ne yüzden ey kerim zûl-celâl
Ni’met şükrüne bulavuz mecâl
12. Sen meger lutfundan ihsân idesin
Fazlın ile cebr noksân idesin

13. Kılasın taksîr min ‘azrîn kabul
Lutfuyla ey ni’met ve ihsânı bol

14. Gerçi kıldın bir nice ihsân bize
Râygân ‘aklıyla cism ü cân bize

15. Evvel itdin nûr îmândan nasîp
Sonra kıldın bunca ihsândan nasîp

16. Rabbenâ itmem lenâ envârınâ
Va’f ‘anâ bâl-kerem evzârınâ

17. Cürmümüz çokdur huzurunda belli
Rahmetin deryâsı bî-hudûddur veli

18. Gün senin lutfundan almış bir eser
Pertevinden pâk olur bunca kazar

19. Nûr olur andan sahârâ u kalel
İrmez anın nûrına naks u halel
20. Günler almış feyz ‘âminden nasîp
Bunca rıfa’t birledir anı karîp

21. Gönderir ana zemîn ehl-i gabâr
Da’im anın şanı ihsân u nesâr

22. Yer bulup bir zerre haliminden nişân
Hâr-ı zâr içre bitürür gülistân

23. Rahmetinden öğrenip bir semahû
Pâk ider merdâr-ı her kanda ise sû

24. Zikr iderken lutf bî-pâyânki
Kûllara bî-hadd va’d ihsânki

25. Bî-edeplik görünür ey padişâh
Hazretine ‘arz ola cürm ü günâh

26. Nefsimiz başdan başa çün cürmdür
Anı zikr itmek katında garemdir

27. Cürmümüzden ‘azarımız mezmûmdur
Benlik anmak hazretinde şûmdur
28. Lutf it ey en’âm iden her ni’meti
Nûru tebdîl ile gel bu zulmeti

29. Mübtelâ iken bu nefs şûm ile
Bâz cân hem hâne iken bûm ile

30. Bulmamışken ilimle râh Hudâ
Tolmuş iken serbeser her hırş u hevâ

31. Kıldı gönlüm bir ‘aceb gâre heves
Sen ‘inâyet eyle ey feryâd-res

32. Yazmak ister Mustafâ evsâfını
Mu’cizât u mevlid u el-tâfını

33. Ey ‘aceb kılıcı liyâkat yog iken
O şehin medhine tâkat yog iken

34. Bu ne sözdedir Hudâya kıl meded
Rahmetin bî-had u lutfun bî-‘aded

35. Ben nice fehm eyleyem kaderin anın
Kâb kavsin eyledin sadreyn anın
36. Şu şehin kim medhetti levlâk ola
‘Akıl u dil fehminde anın çâk ola

37. Ana kim meddah ola rab celîl
Olur idrakinde ‘aciz Cebrâ’il

38. Olki sen medh idesin ey dâdgir
Hiç olur mı medhi makdûr-ı beşer

39. Lîk lutfundan ‘inâyet ömrüm
Bu gühkâra ri’âyet ömrüm

40. Derdmend bî-dilim dermân sensin
Mesutmend u ‘âcizim ihsân sensin

41. Ol habîbin hürmetine ey kerim
Benlime kıl ‘atâ kalb selîm

42. Çün ânı ‘âsilere kıldın şefî’
Enbîyâdan kaderini kıldın refî’

43. Ümmetini eyledin hayr’ül amem
Tâba’ine eyledin bunca kerem
44. İsterim bu bende-i pür ma’siyet
Buluban fazlın yüzünden terbiyet

45. Mustafâ evsâfını şerh eyleyem
Kudretin feyz itdigince söyleyem

46. Çün anınçün yer edildi cism ü rûh
‘Akıl ı kalbe irdi feyzinden fütûh

47. Vâcib oldı medh ü şükr Mustafâ
Cism ü rûh ü ‘akıl ü kalbe bî-riyâ

48. Ol sebepden ördüm işbu kâre el
Sundum ey Hak sen gani cebbâre el

49. Tut elim ey pâdişâh gerd-i gâr
Bâkî ihsân eyle ber-hoş yâd-gâr

50. Kim anı verd idüp ehl-i safâ
Per server ide çü nûr Mustafâ

51. Ben za’îfi hayr ile yâd ideler
Hoş dâdan rûhumı şâd ideler
52. Anların sen kıl dâsın müstecâb
Cümleye aç rahmetinden feth bâb

53. Ya ilahi fazl u lutfun ‘âmdır
Haz retin zül- fazl ola nâmdır

54. Ni’met hâsından it bize naşîp
Fazlın eyle yâ karîb ü yâ mucîb

3
Mukaddime’-i mevlid mefhar el-kevneyn be gıyâs el-sakaleyn Muhammed Mustafâ ‘aleyhi (ifdal el-salavâtü ekmelül tahiyât)

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Aftâb hak u sultân mübîn
Fahr ‘âlem rahmetellilâlemîn

2. Gün figân bazarının sermâyesi
On sekiz bin ‘âlemin pîrâyesi


3. Rûh pâkî mübde-i gün ü mekân
Cism sâfi hâtimdir zemân

4. Zâhiren cismi cihânın cânıdır
Bâtınen rûhı Hakkın bir hânıdır

5. Bir münûr gündür ol nûr Hudâ
Serbeser ‘alemlere sâlmış ziyâ

6. Fazl Hakdan her kim oldı ehl-i dîd
Ol güneş nûrından oldı müstefîd

7. Her kimin var ise aynında remed
Ol ziyadan kâlbi mahrûm tâ ebed

8. Defter ‘âlem ânın menşûridir
‘Âlemin esrarı hep menzûridir

9. Defteri dibâcesi levlakdır
Metni hep mefhumi ‘itinâkdır

10. Gün ‘âlemde vücûd ider garez
Cevher anın zâtıdır ‘âlem ‘arz
11. Subh anın vech-i beyâzından hayr
Gice hem zülfi sevadandan eser

12. Lurf-i rûyundan müşerrefdir bahâr
Zülf-i ‘aksinden şitâlar târumâr

13. Çün anınçün yâradıldı bu cihân
Mevlididir her zemân ile mekân

14. Aftâb-ı rûh toğdı evvela
Lâ-mekânde ne elest ü bela

15. Bunca yüz bin ‘avâlim kıldı-seyr
Hep şevnât u sıfât idi ne gayr

16. Kıldı anda nice bin bin mâh u sâl
Ol şehved ile kılıp kesb-i kemâl

17. Kıldı anda zât bî-çün iktizâ
Kâvl nehirden halk ide arz u semâ

18. Mazhar ola tâ anın ayânına
Mevlid ola hem mübârek zâtına
19. Eyledi pes ana kudretden nazır
Saf u nûrâni şu oldı ol nehir

20. Reşhesinden Hâk u iflâk eyledi
Lem’asından ervâh u emlâk eyledi

21. Cümle oldı mevlid ü mazhar ana
Hep salâlıta selâm eyler ana

22. Cümlesi eyler senâ-i Mustafâ
Ola mı fer’ asla kılmâya senâ

4
Fî-halkat mazhar kemâlâteyn Nebî ebu’l adem el-safâ ‘aleyhisselâm

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Kâldı pes bu hâlile bin bin zemân
İktizâ-i Hak irişdi bâd-ı zân

2. İstedi bugüni câm’ eyleye
Ahmed onurına lâm’ eyleye
3. Mevlid ola her kemâline anın
Mazhar ola hâl u kâline anın

4. Ola ol mahlûk hem ezdâddan
Âb u hâk u ateş ile bâddan

5. Tâ kemâl sani’n izhâr eylese
Âb u bâd-ı mûnis nâr eylese

6. Pes bu ezdâd-ı merkep eyledi
Mümzic kılup mühezzeb eyledi

7. Kırk yıl pes eyleyüp tahmîr ânı
Dest kudret eyledi tathîr ânı

8. Düzdi pes bir heykel ‘ibret nemâ
Gene hâyrân oldı hep arz u semâ

9. Hilafetini ihsân takvîm idüp
Nefh ruh itdi ana tekrîm idüp

10. İrdi çün teşrîf keremnâ ana
Halît oldı ‘ilm elâ semâ ana
11. Mevlid olalı ‘ilm-i nûr Ahmede
Devlet da’im server sermede

12. Togdı vechinden cemâl Mustafâ
Herm derûnında kemâl Mustafâ

13. ‘Âşık oldı hüsnüne hûr u melek
Arz-ı mebhût oldı çarh ördi felek

5
Fî-mevlid-i ismin Nebî ‘aleyhisselam
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Hamd ile kıldı kelâma ibtidâ
Hem bu hamd idi zuhûr Mustafâ

2. Sîm cismi hem zuhûr itdi anın
Hamd Hak cismini nûr idi anın

3. Cism pâki hamdla çün tola nûr
Eyleye isim Muhammed pes zuhûr


4. Çün elf veş kâmeti kıla kıyâm
İsim ahmet bula hamd ile nizâm

5. Hûd cihân kârîne urmadın rakam
Levha yazmışdı anın adın kalem
6
Fî-ta’zîm nûreyn Nebi el-amin bi-sücûd el- melâ’iketü ecmâin

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Mâ-hasıl çün adım oldı pür-kemâl
Pür-cemâl itdi anı ol zül-celâl

2. Secde buyurdı ana rab vedûd
Pes melekler kıldılar cümle sücûd

3. İtdiler ta’zîm nûr Ahmedî
Buldılar Hakdan server sermedi

4. Lîk secde kılmadı deyu lâ’in
Görmedi envâr dîni gördi tîn

5. Mazhar oldı kahr iblîs hasîs
Tâ ebed kahr ehline oldı rîs
7
Fî-velâdet celâlen Nebî sallallahü ‘aleyhi ve sellem

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Mustafâ bulmuşdı Hakdan çün kemâl
Anda konmuşdı kemâliyle cemâl

2. Mazhar olmuşdı cemâline cihân
İstedi mazhar celâl bî-îmân

3. Lâ-cerem bâş çekdi iblîs la’in
Mazhar oldı kahrına tâyûm dîn

4. Hak te’âla indirüp iki ‘ilm
Biri nûrâni birisi pür-zulm

5. İrdi ol nûrâni sancak âdeme
Düşdi zulmâni belis pür-gama

6. Gördi âdem kim yazılmış râyeti
Rabbenâ innâ zulmünâ ayeti

7. Devlet ehlinin zahiridir bu söz
Mevlid el-fakir fehrîdir bu söz

8. Hacete agâz idüp deyü deni
Bî-edep didi bimâ eguyeti

9. Pes idindiler reîs ol ahmaka
Mazhar kahr olup olanlar şaka

8
Fî-intikâl nûreyn Nebî ‘aleyhisselâm eli esalâbi vel erhâm
(Vefî hılkati ümmül beşer hûy)
Kalallah te’ali: Hüvellezi halefküm min nefsin vahdet veca’l minhâ zevcehâ liyesküne ileyhâ

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
1. Buldu çün ol kâ’inâtın mefharı
Hep celâliyle cemâlin mazharı

2. İstedi Hak kavl şeh ‘âli keher
Eyleye aslâb var hâme sefer

3. Ol seferden hem bula bî-had kemâl
Kendi bilür hikmetin ol bî-zevâl

4. Pes yarâtdı bir meh şîrin lika
Nefs ademden adı Havâ ana

5. Kim ola zürriyet ü nesle sebeb
Böyle kıldı iktizâ tesbîb rab

6. Oldı andan şîs u nûh muhterem
Dahi İbrâhîm ü İsmâil hem

7. Buluban zürriyet Adem ü fevr
Enbiyâ ü evliyâ kıldı zuhür

8. Yüzlerinde berk örüp nûr habîb
Aldılar ol beht ü devletten nasîp

9. Mevlid oldı enbiyâ enverîne
Mazhar oldı asfiyâ asârına
10. Dûr dûr u kırın kırın itdi gezer
Bunca salb u rahmedden ol hôş keher

11. Kıldı seyrân bunca bin ‘âlemleri
Her birinde buldı bunca demleri

12. Her dem irişdi terkî ü kemâl
Bî-nihâyetdir cenâb zül-celâl

13. Bu tâniler kamû ta’zîm idi
Ol mükrem rûh içün tekrîm idi

9
Fî- zuhûr âşâren Nebi-Sal’im-kabl velâdet el-cismâniyet fî-âkilhe
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. İntizâr içre cihân olmuşdı pîr
Gayri nâ-gâh ol beşîr ü ol nezîr

2. Togmuş idi gerçi nûrı ‘âleme
Sâbet olmuşdı zuhûrı ‘âleme

3. ‘Âşkı kılmışdı gönüllerde esir
Olmuş idi vasfı dallarda haber

4. Zikrîn eylerdi tayûr sâfiyât
Verdin okurdı riyâh ‘âsfât

5. Zikrâ salmışdı cihâna demdeme
Vasfı virmişdi zemâne zemzeme

6. Zerreler bulmuşdı medhinde zebân
Mevlidinden hoş kılurlardı beyân

7. Güller açardı cemâlinden haber
Ruzeler virirdi kutfundan eser

8. Gün virirdi hoş nişânından nişân
Olmuş idi ‘aleme güher feşân

9. Şerh iderdi nûr u cehende kamer
Ana hem gün beler olmuşdı haser

10. Olmuş idi buydı iflâk hem
Rıfa’tından hem sefâsından ‘ilm
11. Halimine düşmüşdi mazhar nûr bîn
Gül ol Nebîdir rahmetelil ‘alemîn

12. Giceler evsâf zülf-i Mustafâ
Günler evsâf-ı cemâl ü ilzehâ

13. İtmiş idi çün zuhûr ol nûr rab
Cebhe’ âbâ vâcid edende hep

14. Eyler idi nesil bir nesil intikâl
İrtika’ buldukça bulmuşdı kemâl

15. Çünki ‘Abdullaha geldi ol ziyâ
Hoş senâ bırak ördi nûr Mustafâ

16. Çün ümmine oldı ol dere saf
Cephesinden oldı enver her taraf






10
Fî-vasf-ı velâdetin cismâniye fî tenâsübül mevlid el-ruhâni bil cismâni

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ol gözi mâzıg u kalbi mâtfâ
Vakt erişdi çün güneş gibi togâ

2. Îtidâl ile şeref buldı cihân
Rûh u râhat toldı gûn ile mekân

3. Evveli çün bu re rebî’ ‘âlemin
Mevlid rûhadır ol şîrîn demîn

4. Hem rebî’ ilâvel idi mevlidi
Cism-i sâfiyesine fazl irdi

5. Mazhar evvelki ‘âlemdir samed
Ördi bî-niyâdîn anın yevmül ahed

6. Mazhar sâni’ rûh Mustafâ
Oldı cism-i pâk u mirât safâ
7. Mevlidine yevm isneyn oldı âd
Fehm kıl vallah ‘îlm bilse dâd

8. Ol gün içre bir bir dem mahbûbda
Sâ’at iminde vakit hûbda

9. Toğdı çün cism-i şerîka nâr ile
Toldı ‘âlem galgal ü avâz ile

10. Nûr berk berk ördi cihâna serbeser
Kaçdı kılup leşker-i şeytân hazır

11. Çün celâle mazhar olmışlardı hep
Pes cemâl irüp bular kıldı harap

12. İstirâk-ı semâ kıldıkça hücûm
Anları def’ eyledi günden recûm

Kâlallah te’ali: Ve innâ künnâ naka’d minhâ mekâ’idil lism’ femin yestemi’ elân yecidle şehâben rızadan. Sadakallahul a’zîm


13. Düşdi betler yüzleri üzre kamû
Çünki gösterdi hakîki kalbe rû

14. Yahut keseri eyledi bir hem ızdırâb
Çok gülisâ kabesi aldı harâb

15. Çünki cümle enbiyâ ü mürselîn
Olmuş idi nâyip şâh-ı emîn

16. Devletiyle bâsdı çün tahtası kadem
Oldılar ol hazrete cümle hadem

17. Lâ-büdd oldı cümlenin edyânı nesh
Serbeser ayîni ü erkân fesh

18. Münhedim oldı kamû ma’bedleri
Cümlesinin zîrâ budur maksadları

19. Şems irûp nûr kevâkıb aldı mahv
Mest ü hayrân idi ‘âlem buldı sahv

20. Hoş şeref buldı vücûdundan cihân
Toldı nûrundan zemin ü âsmân
21. Bildi hep ehl-i selâvât ü zemîn
Kim budur ol hatem cümle mürselîn
11
Fî-teveccül Nebî ‘aleyhisselâm eli hazretül izzetü

(Alır bu beyit min heynül velâdet eli ahar ömre)

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Çünki togdı habîb ü ol vedûd
Rabbena ol nefs kıldı sücûd

2. Basdığı dem ‘âlem mülki kadem
Aslına yüz tutalı ol ferâh kadem

3. İstemezdi bir dem olmak muhtecib
Zât-ı Hakdan ol habîb ü ol mehebb

4. Kıldılar hûr ü melekler ihtirâm
Yüker şerdi çün cevâr-i ü galâm


5. Bâtın ehli zâhir ehli serbeser
Bağlanıp cânıyla hürmette kemer

6. Hidmet emrinde kılup cümle kıyâm
Kıldılar ol şaha bin bin ihtirâm

7. Sag idi hem cedî ‘abd el-muttalib
Hak anı kıldı hevâdâr ü mehebb

8.Emr mâlâ bedde ikdâm eyledi
İhtimâm idüp hep itmâm eyledi

9. Hem hâlime oldı hoş dâye ana
Sâldı bî-pâre bulut sâye ana

10. Hûd ana hidmet kılurdı cibrîl
Hafzı u naşrî rab celîl

11. Ana zile idi ‘inâyet sâyesi
Sûd virirdi fazl u rahmet dâyesi

12. Rûhına idi çün gadâ nûr Hudâ
Cismine hem teybât oldı gıdâ
13. Her ne yerse cismine olmaga kût
Artırırdı zikr hîl ayemût

14. Düşmedi bir ihza Hakdan gaflete
Kıl nezir bu haslete bu devlete

15. ‘Ayen ‘ibretden nezir eylerdi ol
Hecr ü firkatında hazır eylerdi ol

16. Cümle eşyâda görüp asâr Hak
Togmuş idi kalbine envâr Hak

17. İrmedi bir ihza hazretden nezir
Gelmedi mirât tebâne keder

18. İrse ol mirâte bir zerre gabâr
Def’ istigfâr iderdi bîsmâr

19. İstemezdi ol cemâli aftâb
Aftâba ola bir zerre hicâb

20. Gayretinden gayre koymazdı mecâl
Cânana tolmuşdı nûr zül-celâl
21. Gönli Hakka çün uyanmışdı temâm
Ol sebebden dirdi kalbi lâ-yenâm

22. İttisâlim’ Allahdan haber
Hasbî Allâh kıl kefî billah yeter

12
Fî-beyân ‘ilmül enfa’
Kâlen Nebî ‘aleyhisselâm fî du’â’na: Allahümme infa’ni bimâ ‘alametini bimâ yenfa’ni vezednî ‘ilmen velhamdülillahi ‘alâ külli hâli. Ve fî du’ane el-ahar: Alahüme inni eûzubikel erab’ min ‘ilmin layenfa’ ve min kalbin lâyehş’ ve min nefsin lâteşba’ ve min du’a lâyesma’

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Enbiyâdan Hak ana ‘âlem didi
‘Âlemin mâlum tekin ta’lîm didi

2. Çün ana ta’lîm idi Allâh idi
Cümle serden lâ-cerem agâh idi


3. Pes niçün emmi ola ol hoş hitâb
Çünki feyz oldı ana emmül kitâb

4. Sâ’ir fenâk eyle niçün öre dem
Ma’bed nâk ide ol sâhib kerem

5. Hâsıl oldı bize pes bu ma’rifet
Müktedâ-i ‘ilm imiş bu hoş saffet

6. Kim Hudânın kibriyâsın fikr ide
‘İlm mâlâ intihâsın zikr ide

7. Kudret niçün ü bî-keyfiyetin
Bildügün cümle kalubun niyetin

8. Hâfız u râfi’ ma’z vehm mezel
Kâbız u bâsit bilüp bî-gaş u gâl

9. Gaflet ile kılmıya terk edep
Kim edep ehline der eltâf rab

10. ‘Âlem older havf Hakdan kıla ah
İnmâ yahşallah ol hâla kevâh
11.Kim diye ‘âlem ana ey levz’ai
Kim ola feyyâz ‘ilme med’ai

12. Hacet agaz eyleyüp şeytân gibi
Hâlkıyla bahis iden nâdân gibi
13
Fî-beyân temsîl feyzi ilm-i inkıta’ en
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ker güneşden düşse pertev bir ave
Olsa magrûr ol evası perteve

2. Kendüyi sâhib ziyâ ‘ad eylese
Ol güneşden rûzının sed eylese

3. Hiç eser kalur mı ol günden ana
Ser ‘ilmi hoş beyân itdim sana

4. ‘İlm olur mı şol zibândan lâklâkla
Sâte halka terhât u feşrika

5. ‘İlm ana dirlerki meskîn eyleye
Ademi bî-kibr ü bî-kîn eyleye
6. Vârlığımdan dem be dem kılup gezer
Cân u dilden eylese Hakka sefer

7. Çün yehbihüm yehbûne durur
Tâlep ‘aşk olur olna ki durur

8. ‘İlm anınçün der yakîn ey dîn eri
Kim ola ‘aşk u muhabbet rehberi

9. ‘Âşık olmak bilmege mevkûf olur
‘Âlem olan ‘aşkla mevsûf olur

10. İki hâl olmuşdur rabbil şerit ‘aşk
Ol ikiden hâsıl olur ferit ‘aşk

11. Hüsn-i mâşûkın şi’a ‘aydır biri
Âşıkın hem itlâ ‘aydır biri

12. Her ne kâvlsa dilber bî-nezîr
Olmayan kimse semî’ veyâ basîr

13. Ola mı ‘âşık cemâline anın
‘Âlem olmaz çün kemâline anın
14. Kalbe bu ‘ilim irdi ‘âşık eyledi
Kehf ashâbına lâyık eyledi

15. Mekke sâdetinden iken el-hüküm
Çün bu cehl oldı senden oldı kim

16. Her ki ‘aşkdan Hakkın halîdir ol
‘İlim şânur divek izlâlidir ol
14
Sûret istikmâl-i nefs
Kâlen Nebî ‘aleyhisselam: Lâyekümü ahdekdüm mü’minâ hatta yekünallah ve resûle ehebbe ileyhi mimâ sivahümâ
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. ‘Aşk odundan her iki buldı bir kabes
Nûr olur andan bu zulmânî kafes

2. Pes dir ol mevsi saffet anest nâr
Hûd hakikat nûr imiş ol hoş nazâr

3. Nefs kâvulmuşdır çü hamâl el-hatıb
Nâr ‘aşk urmak gerek zât-ı leheb
4. ‘Aşk odundan bir zebile irse ker
Olur anda muhtelif dûd şerer

5. Ki şerâre gâlib olur ki dehân
Şûret levmadır bu hoş beyân

6. Çün yânup güli temâmet nûr ola
Maremine oluban mesrûr ola

7. Kalmaz andan sonra zulmetden eser
Adıdır evvel hatib âher serer

8. Varlığı sarf idecek masraf budur
Nükte’i ahbabtân ‘ârif budur

9. ‘İlim şâhı u ma’rif ma’deni
Fazl u feyz ise hakâyık mahzeni

10. Enbiyâ ser defteri kân safâ
Hazret-i Ahmed Muhammed Mustafâ

11. Çün bu ‘ilmi anladı hazretden ol
Gayriyi terk eyledi gayretden ol
12. ‘Âlem idi cümleden ol pâk-ı zât
Râh Hakka ‘ilmile buldu sebât

13. Cümle kâri Hakka teslim eyledi
Ümmete bu ‘ilmi ta’lim eyledi

14. Her işi tefvîz kıldı hazrete
Hep bizi tahrîş kıldı hazrete

15. Didi mevteva kabl mevteva ol resûl
Hem ‘ibadetde budur asl-ı elâsûl

15
Fî-istidâdel risâleti velbelug eli deracethi
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Kırk yıl çün buldı ol ‘ilm içre rezûh
‘Aşk u şevk u sabr u halm içre resûh

2. İrdi pes bu kadere kim pâyânı yok
Diller ile vasfının imkânı yok


3. Yer makâm itdi Hudâ ihsân ana
‘Akl ser gerdân ü cân harân ana

4. Hak anın kaderini gayre virmedi
Kimse anın münezzeline irmedi

5. Eyledi hazret ana bir feyz has
Hakka ol feyz ile buldı ihtisâs

6. Fakr ile fahr itdi bîn el-enbîyâ
Ol sebebden toldı nûr kibriyâ

7. Her ki vârlık zulmetinden dûr olur
Aftâb Hakdan ol pür nûr olur

8. Gayr Hakıla eyle nefî itdi ol
Buldı pes elâ ile tebhide yol

9. Kendü havlinden tebrâ eyledi
İlticâ-i havl mevlâ eyledi

10. Çün boşâldı varlığından toldı Hak
Lâbed oldı parmağından beder sak
11. Kudret Hakka vücûdi oldı beyt
Ana şâhid mâr-meyt ezir meyt

12. Anda kâshâba ki bi’at eyledi
Hak yedallah fevk-i eydihüm didi
16
Fî-beyân ihkâmen nebüveti ve teblîgir risâle
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ba’dezân emr irdi kâvl şâhib
Pertev Hak hâtem peygamberân

2. Halka teblîg risâlet eyleye
Kûlların Hakka delâlet eyleye

3. Cehille kalmışlara zulmetde dün
Ola nûr ‘ilim Ahmed rehnemün

4. Anladı çün cümle vuslat yolların
Hakka irşâd itdi Hakkın kûlların

5. Eyledi pes olma şîrîn mekâl
Emr şâh lâ-yezâle imtisâl
6. Başladı teblîg ihkâm eyledi
Ni’met hâsın Hakkın ‘âm eyledi

7. Vahy Hakdan her ne kim olsa nasîb
Kavmine eylerdi ta’lîm ol habîb

8. Ol enâ ifsah rûzesinin bülbülü
Ol enâ imlah gülistanının gülü

9. Sekrîn lebden olup küher feşân
Gösterirdi ‘âlem Hakdan nişân

10. Kıldıgınca kalbine enzal vahy
Rûh kadisi tâ’ir idi bâl vahy

11. Açuban hikmet sözünden nükteler
Hôş virirdi râh vuslatdan haber

12. Hakkın îmân ehline in’âmeni
Fazl bî-pâyân u lutf ‘âmeni

13. Baş çekenler kahra mazhar oldugın
Uymasa fer’ aslı ebter oldugın
14. Bu danî dünyâda rûhın garibten
Bu firâk u heer içinde keribten

15. Gaflet ile aslını unutdıgın
Gül şeker sanup zehirler yutdugın

16. Söyler idi bunlara ol müktedâ
Rıfıkla ta’lîm idüp râh Hudâ


17
Sıfat-ı sahâbe-i kezîn-i rıdvân Allâh ‘aleyhim ecma’în
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Bir nice cânlar ki firkat kâr idüp
Cânan ü cismin nazâr u zâr idüp

2. Anlamışlardı dil ü cân ‘âlemin
İstemezlerdi bu hicrân ‘âlemin

3. Da’im isterlerdi bir hôş pîşvâ
Kâleyüp ol reh-nümâya iktidâ
4. Kılalar asl-ı vatandan yâna seyr
Nice bir mahbûs ide bu köhnedir

5. Çün işitdiler bu hikmet sözlerin
Kıldılar teslîm fî el-hâl özlerin

6. Gördüler kâvl-i aftâb pür ziyâ
Nûr mutlak pertev zât-ı Hudâ

7. Pîşvâ-i râh Hak bî-istibâh
Kendü nûr-ı sadkına olmuş kevâh

8. Sözleri ser-çeşme’ âb-ı hayat
Gün yüzünden berrak urur tâb-ı hayat

9. Sadk u temyîz u hayâ u ‘ilmile
Tab’ oldılar sükûn u halimle

10. Lâ-cerem sadîk u fârûk oldılar
Hakka ‘âşık halka ma’şûk oldılar



18
Fî-sâ’irül sahâbetü rıdvân Allâhu ‘aleyhüm ecma’în

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
1. Bir bölük kavm istediler mu’cizât
Kim ola sadkına anın beyenât

2. Gördile mu’ciz bular râm oldılar
Küfr-i koyup ehl-i islâm oldılar

3. İrdi çün bunlara dînden fetih bâb
Oldılar mîrâs uraşına el-kitâb

4. Kimi zâlim nefse kimi muktesid
Kimi sâbık hayra dînde müctehid

5. Cümle bunlar aldılar Hakdan merâm
Buldılar râh sedâd içre makâm

Kâlallah te’ali: Sümme evrasnel kitabellezin istifînâ femünhüm zâlimün nefse ve minhüm müktasıd ve minhüm sâbık bil hoyrat-ı bî-iznillahi zalike hüvel fazlıl kebir
(Fî evsâf-ı dîn) Hatemallahu ‘ala kulubihüm ve ‘ala sema’hüm ve ‘ala ebsârihüm gışâvat

6. Bir bölük dâhi kereve eskıyâ
Tâb’-ı şeytân tolu hırs u hevâ

7. Kibr ü kîn ü şehvetü ‘aceb hased
Baglamış kalbin çü habel min mesed

8. Cânlarında mühr rahmetinden ne zevk
Dillerinde nûr îmândan ne şevk

9. Hep bular dünyâya virmişler dil
Dâme çıkmışdı hevâ-i âb u gül

10. Kapılmış gönüllerin mihnet düni
Cânlarına togmâmış devlet güni

11. Ser be ser hod-bîn ü magrûr u küfür
Batıla mâ’il kamû Hakdan nüfür

12. Mazhar kahr olmuş idi çün belîs
Uydılar iblîse bu kavm hasîs
13. Ne sözinden ol şehin zevk aldılar
Yüzi nûrından ne hod-şevk aldılar

14. Mu’cize görünce münkir oldılar
Sihirdir bu deyu kâfir oldılar

15. Yine tekrar eleyüban imtihân
İstediler mu’ciz ol kavm mihân

16. Lîk hayır ile degil niyetleri
Lehu ile lu’b idi emniyetleri

17. Mu’cizâtı görüp inkâr itdiler
Hakka tâbı olamaga ‘âr itdiler

19
Fî-mu’cizâtın Nebi sallallahü ‘aleyhi ve sellem

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Söyledikçe mu’cizâtıyla hacer
Tâş gönüllerine kılmadı eser

2. Bir işâretinden ki mâh oldı dûnim
Bulmadı bir pertev ol kavm le’yim

3. Söyleyüp hanâne hoş keşfetdi râz
Kılmadı bunlar hanîn ile niyâz

4. Sûsmar eylerdi ol şâha selâm
Levm iderdi ana kavm li’âm

5. Hoş şehâdet eyledi ana cemel
Oldı vasf-ı bunların bilhem ezel

6. Cümle hayvân u nebât u ma’deni
Dîne da’vet itdi ol şâhsını

7. Davetini kıldılar cümle kabûl
Kılmadı ol kavm bed-baht u fazûl

8. Geldi mu’ciz kâfire tebkît içün
Oldı mü’min kalbine tesbît içün

9. Vardırır mu’cizede bî-had fâ’ide
Lîk olur ol ehl-i Hakka ‘â’ide
10. Mu’cize idi fa’l u kûlu ser be ser
Anlara kim buldılar Hakdan nazar

11. Çünki zât-ı hâlaka mahbûb idi
Lâ-cerem evsâfı hep mergub idi

12. Şefkât ü rıfkıyla ol sultân dîn
Ögredirdi bunlara erkân dîn

13. Dirdi cevr itdikçe kavm ol reh-nümûn
Ehad kavmi enhûm lâ-ya’lemûn

Fî kavli te’ala: En Nebîn eveli bil mü’minün min enfesühüm. Kâlen Nebî ‘aleyhisselâm: İnnemâ inelleküm meşelen validi levlede.

14. Mü’mine nefsinden evelidir Nebî
Çün âb-ı vam oldı ümmet şabî

15. Çün sabî sûd ziyânın anlamaz
Nef’ u zarar cism u cânan anlamaz


16. Odu sûdan eylemez perhîz ol
Bulmadı çün ‘akılla temyîz ol

17. Atâ ana şefkatinden lâ-cerem
Hafz idreler şûr u şerden dem be dem

18. Rıfakla olmazsa mümnü’ ol peser
‘Unf iderler mühr ü şefkatden bular

19. Lutf olur hep rıfak u ‘unf emvâb
Lutf u kahr Ahmede budur sebeb

20. Cümle ‘âlem fî el-mesel bir bostân
Cânab-ı Hakdandır Ahmed bagbân

21. Pirdir ol bostânda a’nâb u bi-hayel
Var budaklarında cû murad u bi-hayel

22. Şol budaklar kim virir berk ü semer
Saklar ânı bâğban bî-haber

23. Terbiyetler eyleyûp virir berk ü semer
Sebz ü harem olup artâr fer u tâb
24.Şol budaklarından ki gelmez berk ü bâr
Anları katı eyleyüp eyler târumâr

25.Kahr u lutf-ı bâgban hikmetdirer
Cümle kârı mûris ni’ metdirer
20
Fî-mi’râcın Nebî Sallallahü ‘aleyhi ve sellem
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ana râm olmuşdı çün cümle cihân
Kıldı pest-i mekân best-i zemân

2. Çün masûr rûh idi cismi anın
Rıf’at oldı lâ-cerem kısmı anın

3. Cismine gelmişdi çün evsâf-ı rûh
Feth ebvâb-ı semâ oldı fütûh

4. Pes çıkup seyr semâvet eyledi
Mu’cizâtın halakbe isbât eyledi

5. Ragmına her münkirin ol pâdişâh
Söyledi mi’râcına bin bin gevâh
6. Şol nişânlar kim didi buldı zuhûr
Toldı gam küffâr u mü’minler server

7. Yerde gökde matlabı Hakdır anın
Kaderi âla gönli alçakdır anın

8. Her kimin kim maksadı Allâh olur
Alçak u yüksek ana hep râh olur

Kâlen Nebî ‘aleyhisselâm: Lâ-tafduluni ‘ala yevnesbin metî

9. Dir ‘ar u cemde benim kayl eylemek
Yûnus metiye tafdîl eylemek

10. Kâvl bâlık karnında mi’rac eyledi
Firak ‘arşa Hak beni tâc eyledi

11. Çün münezzehdir mekândan kird-gâr
Fevk u taht oldı hemân bir ‘itibâr

12. Gerçe tafdîl itmeziz mi’racda
Mûsil hazret ola min hâcda
13. Lîk tafdîl eyleriz rev’iyyet biz
Kâvlur anda kim în u kim ‘aziz

21
Temsîl fî-tafdilin Nebi ‘aleyhisselâm ‘ala sa’irül enbiyâ
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Da’vet itse bunların bir padişah
Gül eylese tezyîn taht u bâz-gâh

2. Cümledâr el-da’vete dahil olur
Lîk sohbet muhtelif hâsıl olur

3. Görsen istersin bu tafdîle delil
Lîk sohbet muhtelif hâsıl olur

4. Ger nebûtab kamû bir nûrdur
Lâ-nifrak sahfına mestûrdur

5.” Len terânî” geldi Mûsâya cevâb
Münir ânı Mustafâya feth bâb

6. Her zemân ol şâhdân meşhudi Hak
Cümle yer mescid ana mescûdi Hak

7. Dâhî Hakdan kalbi çün gâh idi
Kıble-gâhî şem u celallah idi

8. Cânı bulmuşlardı lakâyîla bekâ
Her dem eylerdi ‘oruc u irtikâ

9. Günleri seyr eylediğinden murâd
Bu ola vâllah ‘âlem bil sedâl

10. Çünki zât-ı mefhar afâk idi
Cümle afâk ol şehe müştâk idi

11. Çün anınçün yâradılmışdı cihân
Bu cihân bir cism ü ol olmışdı cân

12. Yer yüzün kıldı kadu mı müftehir
Asmân u ehli ana muntazar

13. Hep kılarlardı teminâ hâlle
Kim Muhammed devledü ikbâlle
14. Yüzleri üzere basup tâki kadem
Hoş müşerref kıla ol nûr kadem

15. Bir gün irdi iktizâ’yı zât Hak
Kayda seyr ol mazhar ayât Hak

16. Mekkeden kaddese varûp seyrân ide
Ba’dezân ‘arş üstüne cevelân ide

17. Ki burâk veki per cebrîl ile
Güne gün tekrîm ile tecellî ile

18. Nerd-bân olup tabâk asmân
Geçdi andan kıldı seyr lâ-mekân

19. Gördi yolda nice bin nef ü nigâr
Olmadı ol pehlivân gönli şikâr

20. Zîn olup eşcârla ezhâr ile
Hûrla enhârla envâr ile

21. Zîn olup eşcârla ezhâr ile
Hûrla enhârla envâr ile
22. Kendûyi ‘arz eyledi ol hazrete
Kılmadı meyl ana bâk bu ‘ibrete

23. Hak idi maksûd mutlak çün ana
Pes makîd olmadı andan sûna

24. Mâ-sevâdan kıldı çün gönlü gezer
Hak didi hakkında mâzag el-basır

25. Pes makâm kâb kavsine kadem
Basdı u dikdi evednâ da ‘ilim

26. Şol yüzi kim görmemişdi enbiyâ
Gördi niçün ü ceheni bî-keyf ü kem

27. Açuban cândan göz ol şâhib hemen
Gördi bî-noksân cemâlin itme söz

28. Hak ana cehîne lâyık virdi göz
Gördi bî-noksân cemâlin itme söz

29. Rev’yet ma’bûd çün bî-keyfdir
Bunda keyfiyet kelâmı hayfdır
30. İrdi mahbûbine ol mahbûb Hak
Okudı hüsni kitâbından sâbık

31. Anda ‘ilm olyan u ahrîn
Hâsıl oldı kalbine Hak et-yâkin

32. Söyleşildi onda toksân bin kelâm
Bahre buldı tâki andan hâs ‘âm

33. İbtidâ-i seyrden tâ intihâ
Söyleşildi bir dem içre mâcerâ

34. Ol Hudâya yıla ol şâh emin
Devletiyle eyledi ‘azm zemîn

35. Anda farz oldı bize beş vakt namâz
Lâ-cerem mi’rac mü’mindir niyâz

36. Cem’ idüp ehl-i semânın hidmetin
Beze farz itdi Hakkın gör ni’metin

37. Gökden indi bize bu habel el-metin
Anı a’lâm itdi Kur’ân mübin
38. Çokdur ânın lutfu en’âmı bize
Cümleden yegdir bu ikrâmı bize

39. Kâyyûp tâ’at bulâvuz karb Hak
Alavuz ol sabık rahmetden sabık

40. Hakka yüz bin şükrü ol şâha selâm
Kâyetti biz bî-dillere en’âm ‘âm
22
Der kemâl kudret bâri ‘âz isme
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Sen anın mi’râcına şekk eyleme
Defter dînden adak adak Hak eyleme

2. Ey kânın bir parmagından oldı şak
Ânı hoş seyr itdirir rabbin felek

3. Şarkdan garba varır her gice ol
N’ola bir sâ’atde seyr itse resûl

4. Hak te’âli kâdir mutlak durur
Kudrete inkâr iden ahmak olur
5. Toptolu âsâr kudretden cihân
Ser be ser ‘ibret durur gün ü mekân

6. Nahle vahy ebedüp ‘asl ta’lîm iden
‘Anek büte nese u san’at o kerden

7. Eşref mahlûkuna bunca kerem
Eylese olur mı kudret nahr-ı kem

8. Devlet ânın kim hamîr pâki var
Kudreti fehm itmege idrâki var

9. Kudretinde hiç ânın noksânı yok
Andan idrâk iste kim ihsânı yok

10. Per kılân bâğ cihânı berk ü ber
Hoş temâşâ kılmaga viren nazar

11. Meyveler zemîninde lezzetler koyan
Zevkle hem ana ‘izzetler koyan

12. Verd vire hân yâradup meskîn hitâm
Anı idrâk itmege viren meşâm
13. Halak iden fehm ma’kulât içün
Ana kulâkdan açan der vazeler

14. ‘Akıl viren fehm ma’kulât içün
Mader kât cism-i mahsûsât içün

15. Câna viren ‘aşk u şevkinden eser
Kalbe viren ‘ilm ü fehminden haber

16. Ser insanı ya vasl-ı â’tâ iden
Asla fer’ u ferâ asl-ı â’tâ iden

17. Ker sana kudret tefhîm ide
Ser keremnâ ile tekrîm ide

18. Görmüser hiçbir îş Hakka mahâl
Her mahal ‘âlem ola sana hâl

19. Gûş idüp tesbîh eşyâyı sarîh
Fehm idesin zikr-i zirâtı fasîh

20. Nûr idüp nusret bula cânın yüzi
Her dem ola tâze îmânın yüzi
21. İresin sen çün bu ‘ilm eşrefe
Ref’ola senden mizâc felsefe

22. Bulasın sünnet cemâ’at mezhebin
Olyâ u asfiyânın meşrebin

23. Nûr olup kalbin bula şekkden ferag
Mühr Hakdan yâna cânında çerag

24. Hak ola helâl cümle müşkilin
Mahzen ‘ilm elden ola dilin

25. Gösterüp zulmetde kalmışlara râh
Hoş kılâguz olasın bî-iştibâh

26. Ba’dezân tâlebeler cân olasın
Cümle derd ehline dermân olasın

27. Bulmayânlar ‘ukde’i şekkden halâş
Gayre irşâd ide mi râh menâş



22
Fî-evsâf Kur’ân ela’zîm kelâmullah el-kadîm nifa’nâ Allâh basarete el-müstakim

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Mu’cizâtı gerçi bî-pâyân durur
Cümlesinin azmi Kur’ân durur

2. Zâhirîdir fesâhat ma’deni
Bâtınî nûr medâyet mahzeni

3. Didi Hak kerânes ü cez olsa zahîr
Bir birine diyemez buna nazîr

4. Budur ol zalim ü delâlet kâmâ
Mu’cizât-ı enbiyânın câmâ

5. Felek nûh oldu ise ker ‘ilm nücûm
Fitne mucenden kılur Kur’ân halâs

6. Oldı feth eder ise ker ‘ilm nücûm
Encüm Kur’ân şeytânına rücûm
7. Ger haliyle verd ü reyhân oldı nâz
Dûzah eyler ehl-i Kur’ândan firâr

8. Oldı ger mü’si ‘asâsı ejdehâ
Sihrini sâhirlerin kıldı hebâ

9. Sözde sihr iden ‘Arap şa’irleri
Gördi çün Kur’ânı dürdi defteri

10. Bildiler gelmez beşerden bu kelâm
Vahy Hakdır hikmet rabilenâm

11. Ehl-i Hudâ gerçi hoş bizim oldı bâd
Hem helâk oldı anınla kavm ‘âd

12. Buldı Kur’ânıyla mü’minler necât
Havâr u makhûr odlı keffâr u tagât

13. Kıldı ‘aysi ihyâ-i memât
Virir olmuş dillere Kur’ân hayât

14. Hiç olurmu bundan ezhar mu’cize
Hacet rûşen bu yetmez mi bize
15. Nice kim kasd eyledi her bu el-fazûl
Bulmadı bir harfini tahrife yol

16. Hafz Hakdır bu degil sihr ü füsûn
Nihan nezlinâ oku tâ hâfzûn

Kâlallah te’ali: İnna nahûn nezzelnâ enzikr enâle ihâfzûn

17. Bir kuş peydâ olurdı mu’cizât
Talanurdı yine bulmazdı sebât

18. Togdı fer’an aftâb bî-mahâk
Nûr-ı sâbitdir elâ yevm iltilâk

19. İrdi çün kim bu ziyâ-ı lâ-yezel
Zulm ü zulmet mahu olup buldı zevâl

20. Zâhir ahkâmı şerây’ derleri
Bâtını memlû hakâyık gevheri

21. Nazm elfâz-ı şifâ mü’minlere
Nûr ma’nâsı safâ mûkanlara
22. Safha’ beyzâde hatta zülf-i hûr
Kehl veş bâktıkça virir gâzr nûr

23. Satırlar her safhada mi’râc
Kim olur her pâyede yüz bin fütûh

24. Her kimin kim kandı cânında vefâ
Oldı Kur’ân ana mirât-ı safâ

25. Kaçuban mühr vefâdan cân gözin
Anda ‘âşık seyr eder cânân yüzin

26. Çâh zulmetden bu Kur’ân mabeyn
Hoş halâs içün durur habel el metîn

27. Eyledi her kim bu habele î’ltişâm
Kurtılup cehilden bulur ‘âla makâm

28. Her kimin kim var elinde bu kemen
Oldı cânı fazl Hakdan bahremend

K’alallah te’ala: İnnâ ‘areznel emânete ‘ala el-semavâti velarzı vel cebâli febeyna en yahmilnehâ v eşfakne minhâ ve hamelehel insanü innehü kâne zulümen cehüb Kâlallah celli celâlü: Va’büd rabbeke hayya yâ’teykel yakîn

33. Şükr idin ey reh-revân râh Hak
Kim şeb dünyâda togdı mâh Hak

34. Fikr idin bu fazl u ihsânı bize
Rahmetden virdi Kur’ânı size

35. Ola gönderdi ol na’m el-ma’în
Mustafâ’yı rahmettellil ‘âkmîn

36. Çün civârında ana virdi şeref
Virdi Kur’ânı bize na’m el-halef
24
Mukaddime-i intikâl hazret-i habîb rabbil ‘âlemîn seyidinâ el-enbiyâ vel murselîn

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
(Câm’ kemâleten avlîn velâhirin Muhammed el-Mustafâ salallah)
(Te’ali ‘aleyhi ve ‘Ali ola vesselim)

1. Nâzil oldı çün kemâlullah temâm
Buldı pes ‘âlem nizâm u intizâm

2. Her cihetden buldı dîn emr-i kemâl
Oldı icrâ emr ü nehy zül-celâl

3. Sâbit oldı gün gibi şer’ kavîm
Hoş ‘ayân oldı sırât-ı müstakîm

4.Gösterildi ne ise tâ’vat yolları
Rab ne yol bulmag içün kûlları

5. Oldı hem cümle delâlet râh-yeküm
Geldi pes el-yevm ekmelet leküm
Kâlallah te’ali: El-yevme ekmeltü leküm diniküm ve etmemtü ‘aleyküm ni’meti verazitü lekümül islâm dînâ

6. Kim size en’amı ‘âm itdim bugün
Dîniniz ‘âlem olyan u aharin

7. Kim bu Kur’ân içre derc oldı yakîn
Cümle ‘âlem olyan u aharîn
8. Haber’îl indirdi çün bu âyeti
İrdi islâmın semâya râyeti

9. Anladı ashâb iricek bu kemâl
Kâvla habîl Hak kılıser intikâl

10. Devletiyle yüz tutiser aslına
Cân-ı uymuşdır habîb-i vaslına

11. Kim ana asl-ı vatandan bu sefer
Bu deni münzel gehi kılmak gezer

12. Anınçün olmuş idi bî-halâf
Kim cihân derdin süzüb hoş kıla saf

13. Kûlların rabbine irşâd eyleye
Def’ idüp hicrân gamın şâd eyleye

14. Bilmişidik ol Hudânın cûdini
Gün ‘âlemden anın maksûdini

15. Künt kenzâdan açup ma’na yüzin
Anladık ahbabtân ‘ârif sözin
16. Lutf u kahr kılmaga Hakın zuhûr
Eylemişdi ‘âlemi dâr el-gu-rûr

17. Safha dünyâyı kılmış pür nigâr
Hem komuş ehlinde cezv’i ihtiyâr

18. Göre kimdir ‘âşık nakş çekil
Kim geçer andan virir nakkâşa dil

19. Biline bu ibtilâdan hâş u ‘âm
Zâhir ola fırka’ nûr u zalâm

20. Fark ola ehl-i na’im ehl-i cehîm
Kendü bilür hikmetn rab hekîm

21. Ahmedi bu emre göndermişdi ol
Rahmetinden göstere tâ bize yol

22. Nâzil oldı çün ana amel kitâb
Rûşen oldı her hata ile savâb

23. Din ‘arusı eyledi keşif cemâl
‘În cândan kıldılar resf zelâl
24. Çün kamû makşûd Hak oldı ‘ayân
İstedi pes ol hemâ-i lâ-mekân

25. Bâl açup cânıyla cevelân eyledi
Mevtin aslıya seyrân eyledi

26. Gerçi cânı Hak eyledi her nefes
Lîk olmuşdı bu ten câna kafes

27. Feraceden olân teferrüc yâ şühûd
Eylemez ‘âşıkların cânına sûd

28. ‘Âşık ister çeşm ola ser tâ kadem
Her tarafdan göre tâ nûr kadem

29. Gerçi olmuşdır cihân mirât dost
Matlab ‘aşâk olupdur zat-ı dost

30. Müntezir olmışdı ol ehl ü sâl
Kim ne vakit bu yerde intikâl

31. Vahiyle bildi pes ol hayral beşer
Mevlid ayıdır yine vakit sefer
32. On ikincisinde hem isneyn gün
Ana keşif oldı bu ‘ilm min ledün

33. Bir dem oldı bu cihânın ‘amiri çün
İntikâl ide yine togdıgı gün

Kâlallah en Nebî ‘aleyhisselâm: Min beşerini bihir ve seferi beşerte bil cennete

34. Arzu eylerdi cânı ol demi
Kim ne vakit ire bu vuslat ‘âlemi

35. Eyledi ashâbına bir gün hitâb
Lutufla ol Hazret-i ‘Âli cenâb

36. Didi sizden bana her kim mûştular
Kim temâm oldı bugün mah-ı sefer

37. Cennet ile müjde virem cânana
İre Hakkın bî-hesâb ihsânına

38. Bir sahabe var idi ‘Akaşe nâm
Diidi bir gün ana güli hayrül enâm
39. Mûştuluk çıkdı sefer geldi rabî’
Dide ey ‘Akaşe sana ben sefî’

40. Çünki oldın bunda sen yârim benim
Olasın cennetde hem cârım benim

41. Biri dâhi geldi ashâbın meger
Didi ey sultân bugün çıkdı sefer

42. Didi ol ‘Akaşe’ye oldı nasîp
Kısmet Hakdan bugün buldı nasîp

43. Ben zayıfın atâsı bî-çâre kûl
Nakl idüp abâ o cüdâdan ol

44. Dirdi islâm içre ‘olâ cedeemiz
Hazret-i ‘Akaşedir ser haddimiz

45. Andan irdi bize bu mirâs dîn
Olur ol ser çeşme’ mâh-ı ma’în



25
Hitâben Nebi sallallahü ‘aleyhi ve sellem lâ-sahâbe rıdvân Allâh ‘aleyhisselâm

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
(Ecma’în bîlmelet vel mev’azeten hüsnet vel Kur’ân ve intikale bil rûh vel rıdvân)

1. Çün beşâret eyledi ‘Akâşeye
Lutufla cân virdi pîr lâşeye

2. İntizâr içre idi da’im ol habîb
Vakit irüp ol va’dene oldı karîb

3. Buldugı içün beder olup rûhı kemâl
Cism-i pâki za’fla oldı helâl

4. Hakdan ashâb içre ol çün nûr idi
Cümlesi ol nûrla mestûr idi

5. Olmuş idi cümle şeytâna rücûm
Ol sebebden dirdi ashâbı nücûm

6. Olmuş idi her biri râh Hudâ
Olmuş idi dîn içinde muktedâ

7. Hoş tahlık eylemişlerdi kamû
Ol sehin ihlâkı ile mû be mû

8. Nûr Kur’ân ile tolmuşlardı hep
Rehber râh Hak olmuşlardı hep

9. Çünki Hakdan yana ‘azm itdi resûl
Hoş vasıt kıldı ol sâhib asûl

10. Ümmetin ısmarladı yârınına
Aferîn ol hazrettin ihsânına

11. Didi ben gitdim size Kur’ân yeter
Hakkın emr ü nehyine bir hân yeter

12. Emr-i dîni ümmete ta’lîm idin
Hakim şer’a-i cânla ta’zim idin

13. İtmesünler bu fenâya îtimad
Eylesünler dîn yolunda ictihâd
14. Çün dinledür bu cihân dâren karâr
Bî-sebâta olur istizhâr ‘âr

15. Saklasunlar Hak huzurunda hep
Kim geliser sancağım altına hep

16. Ânlara olsam gerek ol gün şefî’
Hak bana virmiş olurur kader refî’

17. Ol güni yâd eylesünler cânla
İtmesünler ma’sît nisyânla

18. Eyleyüp bu v’aza ashâb kibâr
Gözlerindendir u küherler nisâr

19. Dinlediler lafz küher bârını
Cânla hafız itdiler asârına

20. Ba’dezân ol Hazret-i ‘Ali keher
İstedi mahbûbuna kılmak sefer

21. Hoş tevce eyledi Hakdan yana
Fâ’al muhtâr u mutlakdan yana
22. Kıldı şemse ol ziyâ vasl-ı arzû
Fer’ olum mı kâyetmiye asl-ı arzû

23. İrdi ol mahbûb Hak matlûbuna
Vasl oldu cânla mahbûbuna

24. Bize denmez dahî bu yerde kelâm
Hôş serîn nice bilsün hâş u ‘âm

25. Ger murâd olsa bu vasf atnâbla
Hoş müretteb şerhî fasl u bâbla

26. Ânı yazmışdır seyr ehl-i kamû
Şerh ü tafsîl eylemişdir mûbemû

27. Hûd kim eyler ol şehin vasfen temâm
Mâverâ-ı ‘akldır çün ol makâm

28. Arz u iflâk olsa defter ser be ser
Kâtib olsa cin-i melek ü beşer

29. Olsa ağaçlar kalem deryâ midâd
Vasfı yazılmış eli yevmen tenâd
30. Hûd bu defterden bizim maksûdemiz
Bezl-i mevcûd eylemekdir sûdemiz

31. İş budur kâvl kâ’inâtın mehteri
Enbiyâ divânın ser defteri

32. Cân ‘âlemdir kânın içündür cihân
Ânınçün helâk olupdur ins ü cân

33. Ânınçündür zemîn iflâkla
Sâbet olmuşdur bu söz levlâkla

34. Rûhı halak olmuşdur on iflâkla
Âb u bâd u ateşiyle hâkdan

35. Hep kemâl mazharıdır bu cihân
Ol ahar âşkâra u nihân

36. Badâ ‘âlemden eli yevmin ma’âd
Cümleden ânın vücûdudır murâd

37. Mevlididir ser be ser ekvân anın
Hem nebât ü ma’den ü hayvân anın
38. Ana gün ile mekân muhtâcdır
Her kademede ol şehe muhtâcdır

39. Mu’cizâtıdır ânın hem bir devâm
Fa’l u kûl u vasfı mu’cizdir temâm

26
Fî- âsâren Nebî ve envâre ve ba’da intikâle eli inkarazın devrân

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Hâliyâ ‘âlem tolu âsârıdır
Zerre zerre mazhar âsârıdır

2. Dîn evi Kur’ân ile ma’murdur
Hem ahâdis ile hep pür nûrdur

3. Pür meşâbîh ile meşekkât oldı gün
Hem meşârık ile mir’ât oldı gün

4. Her tarafdan gösterir nûr cemâl
Haşereden hem kâliserden lâ-yezâl
5. ‘İlminin ‘âlemlere oldı mazharı
Evliyâ esrârının ser defteri

6. Şer’ evin kıldı imâret ba’zısı
Şehr-i nefs ü dîvî gâret ba’zısı

7. Kim kelâmullahı tefsîr eyledi
Kudreti yetdikçe takrîr eyledi

8. Kimisi yazdı ehâdîse şerûh
Buldugınca cenâb Hakdan fütûh

9. Mâlik Ahmed bu Hanîfe sâfî
Mazharın dîn ismî ve nâfî

10. Eyledile dîn yolunda ictihâd
Beyit dîne her biri oldu ‘amâd

11. Cümle ol şâhın kemâlidir bular
Emrü hüküm zül-celâlidir bular

12. Hoş mezâhirdir meşâyih hâline
Zümre’ ehl-i saâh ef’âline
27
Fî-hikmetin serâi’ vel hakâyık ve hikmet habs el-ervâh fî elâbdân

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Olsa ger sûret şer’ mübîn
Sırrla bulmazdı hâl ehl-i yakîn

2. Olsa hem ehl-i yakân u sakat
‘İlimle bulmazdı şer’ emrî sebât

3. Rûh pâki bu bendende kayd iden
Ol himâyeyi bir kîl ile şayd iden

4. Eylemiş sîmürg ‘aşkın bî-cidâl
‘Aşkı setr itmezse ‘akl olur vebâl

5. Bu kafessiz mürg cân bulmaz kemâl
‘Aşkı setr itmezse ‘akl olur vebâl

6. Sûret şer’ içre cândır ‘aşk Hak
Şer’ zâhirdir nihândır ‘aşk Hak
7. Magz hûbun kasrdandır ‘ismeti
Kasr bî-magzın hûd olmaz kıymeti

8. Hikmetinden ol hekîm lâ-yezâl
‘Adille virmiş bulara î’tidâl

9. ‘Adil Hakdan her kim eylerse
Zâlim olur şübhesiz ol bu el-fâzul

28
Der evsâf evliya’ kemel ki muzâhir bî-kemâl peygamberenned ‘aleyhisselâm

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Vardırhem nice dîn serverleri
Hazret-i peygamberin mazharları

2. ‘İlm zâhir ‘ilim ‘aşk ve ‘ilim hâl
Cem’ olup onlarda bulmuşlar kemâl

3. Şîh mahyeni et-dîn ü sadr el-dîn gibi
Hazret Menlâ Celâleddîn gibi
4. Açuban hoş Fakir Ahmedden haber
Mesnevi içre neler yazmış neler

5. Mürşid râh hudâdır ol kitâb
Hak bu der her beyti der faslı hitâb

6. Hem buyurmuş kendü ol sâhib hüner
Mesnevi denen fakr-ı set ey peser

29
Der evsâf fadâ’il fakr

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Fakrla fahr eyledi çün Mustafâ
Fakr olup der şübhesiz kân safâ

2. Fakrdır asl-ı asûl râh din
Fakrdır hem mûris ayen el-yakîn

3. ‘İlim ve ‘imâl oldı mirât safât
Fakr olupdur mazhar ve mirât zât

4. Kalbe virir tasfiye ‘ilm ü ‘amel
Fakrdır mahz safâ-i bî-bedel

5. Hâsıl ‘ilm ü ‘amel cennet durur
Ahar fakr u fenâ vuslat durur

6. Uludur bu fenânın bezl-i mâl
Bezl-i cândır ‘âkıbet ana mâl

7. Meskenetdir fakr evine feth bâb
Pâkdır benlik götürmez bu habâb

8. Fakr ararsan nefse zillet pîşe kıl
Rah fakr-ı ba’d ezân endişe kıl

9. Kim istedin âdemin hoş haslatın
Rabbenâ innâ zulmünâ devletin






30
Der beyân âna Hazret-i Mevlâna Celâleddin kadsinallah basrel a’zîr
(Der mesnevî fer mevdesit ki Hak sübhâne ve te’ali kibrütu’ halâ îkra)
(İmtihan kırdesit bu cûd enbiyâ ve evliyâ ‘aleyhisselam. Zîrâ)
(Bi Hazretes hiç kibrin tevân gerd)

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Bir terâzü kurmuş ol sâlâr dîn
Kâvle fark esrârla ihyâr dîn

2. Kim itâ’at eyler ve kim baş çeker
Meskenetdir kim bitirir kim kibr eker

3. Mesnevî ma’nevide söylemiş
İş bu yüzden anı hoş şeh eylemiş

4. Kim Hudâ çün hâlak ‘âlem durur
Kâder mutlak şeh â’zim durur


5. Kudretine kimse inkâr eylemez
Pes ana bâş egmene ‘âr eylemez

6. Pes bilmezdi ne kim inşâf ider
Hakka uymaga kim istinkâf ider

7. Eyledi bir yüzden ol şâh ibtilâ
Gönderüp cins beşerden enbiyâ

8. Tâ göre Hakka kim eyler inkıyâd
Kim ola şeytân ehl-i i’nâd

9. Bir zemân anınla oldı imtihân
Ehl-i hayru ehli şer oldı a’yân

10. Sonra kût tutdı envâr Nebî
Kıldırlar ta’zîm ana şîh u sabî

11. Tolanup kendü cihândan ol kamer
Tutdı afâkı kemâle ser be ser

12. ‘Âleme zîn oldı hâlka nûr ‘în
Ana uymak gelmez oldı nefse sîn
13. Pes bilinmez oldı hâl hâs u ‘âm
Gösterüp kendüyi hep sâhip makâm

14. Pes yine gönderdi ol sultân ‘adil
Evliyâ u ehl-i ‘ilm u ehl-i fazl

15. Hem meşâyiş zümrsini bi-riyâ
Kim bulardan varsân enbiyâ

16. Bunları gönderdi ol sultân mahın
Kâlmaya tâ tav’ u kibr nefse şen

17. İmtihân Hak temâm oldı bugün
İmtiyâz hâş v’âm oldı bugün

18. Bunlara her kâyetdi cândan ihtirâm
Hak katında buldı ol ‘Âli makâm

19. Düşdi ayakdan sûlar kim çekdi bâş
Düşman olan serle havâr oldı fâş



31
Der fedâ’il itbâ’ meşâyih ve ‘ilmâ rahmehüm Allâh te’âli

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ehl-i Hakka meskenet devlet durur
‘Aceb u kibrin hâsılı zillet durur

2.Da’im it ta’zim ihyâr kerem
Hakkadır onlara ola ihtirâm

3.Meskenet kıl halka şol ümidle
Kâyresin anlarda br ehl-i dile

4.Tâ bulâsın sâyesinde nûr Hak
Alasın ‘ilm ledünîden sebk

5.Ayagı topragı devlet tâcıdır
Meskenet anlara cân mi’racıdır

6.Meskenetden eylemez kimse ziyân
Ger olursa kaderi meseli asmân
7. Meskenetden görmedi herkez zarar
Düşürür nûrın yere şem ü kamer

8.Katlarında bir durur dervîş vebai
Tek hemân olsu bular rûzen keşâi

9. Oldılar lâ-büd ziyâ ender ziyâ
Pür kılup onları nûr kibriyâ

Kâlen Nebî ‘aleyhisselam: Mâmin adımı illâ vefi ra’si silsiletün silsilet elî el-semâ’ el sâbi’t ve silsilet elî elarzı elsâbi’t fâza tevâzu rafa’ullahü elî elsemâ’ elsabi’t ve ize tekebürü vazahullahü elî elarz elsâbi’t-nakli min sehâbın ahbâr

10. Bu hadîs içre buyurmuşdır yakîn
Başına her şahsın iki silsile

11. Kim geçüpdir hikmet kadusuyla
Başına her şahsın iki silsile

12. Meskenetde her ne kıldı nefsi pest
Hûf Hakkdan kendû’yi kıldı şikest

13. Mürtefi’ tevkin a’lâya birisi
Sârkuban inmiş serâya birisi

14. Kâldırır pes ana Hak fevkin felek
Oldı çün kim hûyla cins melek

15. ‘Aceble baş kaldırup her kavle kerem
Kılmaya Hakdan tekbir ile şerm

16. İndirir ânı Hudâ tahtın serâ
Eyledi çün divveş ‘aceb ü merâ

32
Mev’aze der ma’nâ-i în hadîs

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Çün işitalik bu hadis Ahmedi
Alçak ol rıfa’t dilersen sermedi

2. Bâj güne bu cihânın kârı hep
Renhibi râhat râhatıdır rencü teb

3. Kudret irse nefse istedir ac bil
Za’f u ‘aciz irse ana mi’rac bil

4. Ger denenden nefsin alma bendini
Arzudan kes anın peyvendini

5. Ol hâr umar da’im otlakdan haber
Almamışdır hüsn-i mutlakdan haber

6. Her nefs kâvin murâdı kâh olur
Gül şekerden ol kaçan agâh olur

7. Gene umarsak Hakdan it nefsi harâb
Gül bitürmek istesek olagal turâb

8. Mustafânın çün şa’iri fakrdır
‘Âlem üzre iftihârı fakrdır

9. Hakkın irmek istesek rıdvânına
İtbâ’ ît enbiyâ sultânına

10. Kıl nazar olkâ’inatın şâhına
Her dem eylerdi du’a Allâhına
11. Dirdi niskin it hayâtımda beni
Eyle miskîn hem memâtımda beni

12. Hem yime ‘akıbâde miskîn neşr kıl
Zümre miskînler içre haşr kıl

Kâl ‘aleyhisselam: Allahümme ehyini miskinâ ve ümmetini miskinâ vahşurini fî zümretil mesâkin

33
Fî- ihtiyâre el-fakr vel miskinet

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Hak ana virmişdi çün kim bunca kadr
Hem makâm karib o ednâda sadr

2. Bildirüpdi nükte’-i levlâkla
Kânın içündür zemîn iflâkla

3. Mâ-tekaddem mâ-teahhar zen beni
Magrifet kılmış idi ol şeh gani

4. Pes niçün ol seyd sâdet gün
‘Arz iderdi Hakka ‘aciz u za’t u hûn

5. ‘Arsdan ‘âla iken câhı ânın
Oldı fakr u meskenet râhı ânın

6. Bu idi Allâh ‘âlem hikmeti
Hak ana çün virdi bunca ni’meti

8. Şükr idüp ol mena’mın ihsânına
Tâ’at minnet bulurdı cânına

9. Her ne dürlü Hakka has olsa kişi
Tâ’at u şükr u niyâz olur işi

10. Bir olu sultândır ol halâk gün
Her kime kim virse karbet kılsa övün

11. Anladıkça kudretin eyler huzu’
Her nedenlü kârete ‘ilm artâr huşu

12. Bî-nihâyetdir Hudânın degahı
Artırır havfen bu hâbın agahı
34
Fî-evsâfın ‘aşk u Hâlâfe

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Bir dâhi budur ne ol şâh resl ,
Olmuş idi ‘âşık u ma’şûk gül

2. Olsa kâmil hûbda hüsn ü cemâl
‘Aşıkın ‘aşkı hem olsa bir kemâl

3. Lâzım olur ana pes fakr u fenâ
‘Aşka lâ-büddür gam verc u ‘inâ

4. ‘Âşıka da’im niyâz u meskenet
Deşmeni der iz u câh mefharet

5. ‘Âşıkın şol dem bulur cânı huzur
Ten lebâsından ola arıyân u ‘aver

6. ‘Âşık ister varlıgı tâsir kadem
Nâr ‘Aşk urup kıla yekser ‘adem

7. Havarlık ‘âşıkların mi’râcıdır
Hâr u hâre sendes u dibâcıdır

8. Derd ü gamdan gam-güsârı ‘âşıkın
‘Akla sıgmaz kâr u bârı ‘âşıkın

9. Rahat olmaz çekmeyince der ü teb
Tutmaz âram olmasa renc ü ta’b

10. Varlıgın her dem helâk itmek diler
Hâr u hasdan râhı pâk itmek diler

11. Tûr ‘aşkı kimse bilmez ‘akılla
Fehm olunmaz ol kitâbı nakille

12. Remz ‘aşkı hem yine ‘âşık bilür
Halâk bilmez serîni hâlk bilür






1
Gazeldir vasf-ı ‘aşk

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. ‘Aşkdır ol kim riyâ bünyâdını viran ider
Mühr ü mâh ü encüm ü iflâkı ser gerdân

2. ‘Aşkdır ol kim zemîni pest bâl eyleyüp
Mühr ü mâh ü encüm ü iflâkı ser gerdân ider

3. Aftâb ‘aşk çün bir zerreye pertev salar
Âdını ‘İsa in Meryem mûsi ‘imrân ider

4. ‘Aşk çün kim şeh-per açar seyrev edeni içün
Cibr’îli altı yüz bin bâlla hayrân ider

5. Çağrır sultân ‘aşk el-fakr fahr-i dembedem
Yâni sertâpâ sevay Hakkı dest efşân ider

6. Gül şeymâ halâ Allâh bâtıl tablin çalup
Gülşen tevhîd içinde raks urur cevlân ider

7. Bu ‘Ubeyd pür belâyı gör ânın bir siması
Râh pür hûnda nice yıllar durur galtân ider

2
Gazel denir hem der vasf-ı aşk

Mef’ûlü mefâilü mefâîlü faûlun

1. Her ehl-i hevâ ‘aşkdaki râzı ne bilsün
Her peşe hemân kıldıgı pervazı ne bilsün

2.Şol gûş nes tesvîl şeyâtınla per durur
Cân sema’ne Hakdan iren avâzı ne bilsün

3.Her serd gönül kim ola perlehu melâhi
Söz ehl-i semâ’ eyledügi sâzı ne bilsün

4. ‘Aşk ehlini ‘âşık ehli bilür zâhir ü bâtın
Mahmûd Saffet olmayan ayazı ne bilsün

5. Dünyâyı danî cefasına kerkes olanlar
Sultân ilinin lâyıkı şehbâzı ne bilsün

6. Her mez belada dâne taleb hangi kuşlar
Bahr-ı içre ne zevk eyledügün kâzı ne bilsün

7. Derd iste gül ü kasr ulu mı kav ‘Ubeydî’
Bî-derd kişi derdeki râzı ne bilsün

35
Hitâb Hazretdir kemâl istignâ-i o vaciz u taksîr meddâh

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ey Nebîler zümresinin zübdesi
‘Âlemin fahr-ı cihânın ‘amadesi

2. Hâsıl gün ü murâd emr-i gün
Mahzen esrâr ‘ilm minelden

3. Tâc fark ‘arş u kersi ü semâ
Nûr u berk mâh u hurşid sehâ

4. ‘Âlemin cânı u cânın ‘âlemi
Mahremîn şâhı u şâhın mahremi
5. Mazhar kudret menât nasır va’ven
Merkez-i ‘âlem medâd her dünün

6. Lîk dünyâda yüzün bederen deci
Rûz-ı mahşer tala’tın şemsen zahi

7. Hüsnünün aşifetesidir cân u dil
Toludur ‘aşkın hevâsı âb u gül

8. Râyetin nasr-ı min Allâhdır senin
Vasf-ı hâlın lam’ Alâhdır senin

9. Cânına meşkât tende nûr zeyt
Zû’ Hakdır mân-meyt ezer meyt

10. Mübde’ âlem vücûd keder senin
Cümle varlık feyz cûd keder senin

11. Enbiyâ divânının muhtârısın
Evliyânın kâfile sâlarısın

12. Kûl vefa’lık cümle mu’cizedir senin
İns ü cin medhinde ‘âcizdir senin
13. Çünki levlâk oldı medhet sanki
Kim bula yol vasf-ı bî-pâyânki

14. And içerken emrine halk senin
Medhini kim eylese lâyık senin

15. Ol ki mübde’ hem mâb itmiş seni
Bir münevver aftâb itmiş seni

16. Tolmuş ânın şa’lesi şîb firaz
Medh u vasfından cihânın bî-niyâz

17. Kendü nûrıdır yine meddah ana
Nefsin eyler kadh olân kadah ana

18. Ol ki medh itmek diler envârıki
Fazl u cûd halk deryâ bârıki

19. Medhden iksây maksûdi anın
Zikr nâmındır hemân sûdi anın

20. Yohsa mesteganısın ey mahbûb Hak
Medh ider çün nûr ki rabül felek
21. Şerh olunsa bin bin evsâfın senin
Hüsn-i halk vücûd vel tâfın senin

22. Şems enverden hemân bir zerredir
Rûz ezherden hemîn bir türedir

23. ‘Âciz iken cümle medhinden cihân
Serbeser her zerre olmuşken zebân

24. Nice kılsun vasfın ey şâh belend
Bu ‘Ubeyd derdmend ü müstemend

25. Agzımı bin kez kelâb ile yusam
Lâyıkolmaz medhine ey pür kerem

26. Bu teklifden merâmı bendenin
Mübtelâ ü bî-dil ü efgendenin

27. Zerre vasf aftâb itmek diler
Ana ya’ni intisâb itmek diler



36
Hikâyet

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Yûsuf sadîk kâvlidir hoş nihâd
Sâtmaga Mısr içre kılmışlar mizâd

2. Kimi virmiş bedre bedre simüzer
Kimisi baş agrı misk ü keher

3. Zehre tâl’ bir zehl seyret kâri
Olmuş ol gün yüzlü mâha müşteri

4. Bir kelâve iplikle ol ‘acûz
Hoş taleb kılmış ânı perşûk u söz

5. Halk ânı ta’yîb idecek ol kâri
Dimiş ey şemse olanlar müşteri

6. Âna kıymet mi olur bu sîm vezir
Ger tolarsa cümle ‘alem ser be ser

7. Kıymetine çûnki lâyık nesne yok
Bir derer pes ana nisbet az u çok

8. Müsteri olmakda maksûdem benim
Hem bu sevdâ içre hoş secdam benim

9. Ger benim kem-ter kâri’lardan biri
‘Ad olam hem mûşterilerden biri

10. Bendenin hem yâ şefi’ almaz nebîn
Mehd vasfından mermaı bu hemîn

11. Şol seni vasf eyleyen âsafların
Ser ki vakıf olan ‘âriflerin

12. Pirvende ‘ad olam ben mübtela
Asl idüp ma’zur tut ey pâdişâh

13. Namlet câ’t bir cel men cerâd
Sen kabul it ey şahinşâh cevâd



3
Gazel Hem der Hitâb Hazret-i ri’sâlet-penâh salli Allâh ‘Aliye vesselam

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. ‘Aklu cân aşfete veca besîmindir senin
Hûrver zavân bend zûlf-i hoş nesimindir senin

2. Ka’be’ ser Hudâdır kıble kâhin lâ-cerem
Enbiyâ vevahi zevâr harîmindir senin

3. Sîm vezirden toglara meyl itmesin olmaz‘aceb
Fakrla genç kanâ’at zerû sîmindir senin

4. Cân u dil râlemleri ser gûle ma’mûr oldı hep
Her dü-gûnün ‘amadesi şer’ koymakdır senin

5. Ümmetinde nûr dîn nâcı cahîmi mahû ider
Mûsil cennet sırât mûstekimindir senin

6. İtdin îmân ehline en’âm hâsından nasîb
Hûd u cûdi ‘âlemin cûd ‘amimindir senin
7. Sâbet olmuşdur kemâlin nükte’i levlâkda
Hak dlinde bu haber medh kadîmindir senin

8. Zâtın ey şâh ism ‘azim oldıgına daldır
Vece Kur’ân zeynti çün hâvmimindir senin

9. Ni’met nûruna per ey aftâb ma’nevi
Serbeser bir sefer-i bir hôş adımındır senin

10. Cümle afâka gerçi lutf u en’âmın irür
Devlet ol cânına köyünde makîmindir senin

11. Hôş hakdır mühile bir kere nâmın zikr iden
Bahs câh u izzet anın kim nedîmindir senin

12.Esîkin eftâde seyder ‘arş ‘Alîden belend
Hoş bulur kalb selîm olna sekîmindir

13. Cûr’et itmek medhine bu izaf elnâsî sebeb
‘Îtimâd u si’t halak ‘azimindir senin

14. Mûcruüm ü ‘âsîler û bî-dillere emîd cân
Cûd u lutf u şefkat zât-ı kerîmindir senin
15. Kıl şefâ’at bu ‘Ubeyde yâ şefi’ almaz nebîn
Derdmend u havâr u iftâde yetîmindir senin

37
Şükr ü senâ-i hâk ta’âli be ni’met û cûd Muhammed Mustafâ Alîye el-selâm

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Müjde ey yâren ü ahvân safâ
Kim cihândan gitmemişdir Mustafâ

2. Cisimle gerçi tolandı ol kamer
Kodu biz bî-dillere nûr u eser

3. Hakka yüz bin minet ü şükr ü sipâs
Hamd bî-pâyân senâ-i bî-kıyâs

4. Kâmet olduk ol habîb hazrete
Nûr İslâm ile irdik nusrete

5. Bize teşrîf eyledi îmâmla
Bildirir ihkâmını Kur’ânla
6. Za’f nâsî kudret hakkı temâm
Andolup kıldı bize en’âmı ‘âm

7. Hayr u şerî cûmle ‘arz itdi bize
Şeri nehî u hayrı farz itdi bize

8. Eyliyelim ol imâma iktidâ
İhtidâ kılân bulur çün kim hedâ

9. İtbâ’ ile ana yol varalım
‘Arz idüp eksikliği yâlu erelim

10. Kimsemizde çünki yokdur iktidâr
Şükr hakka pes gerekdir ‘îtizâr

11. Bizde yokdur çün ana lâyık ‘amel
İşmez bâşdan bâşa naks u halel

12. Nefsimiz eksikliğin bilmek gerek
Senin nefsi ‘azarla silmek gerek

13. Çün yaratdı bizi men ma’ mehîn
Kendü lutfundan kadı envâr dîn
14. Virmese biz kûllara râh hedâ
Biz ne yüzden eyler idik ihtidâ

15. Hükmümüz yek cismimizde kıl kader
Anı kimdir yâ kara yâ âk kılar

16. Hâkim mutlak bize çün hak durur
Kendüyü hâkim sanan ahmak durur

17. Biz ne yüzden kibirle kerem olavuz
Pes gerek hâliyle pür şem olavuz

18. İdevüz ol hazrete ‘arz-ı niyâz
‘Afv ide tâ-cürmümüz ol kâr sâz









38
MÜNÂCÂT

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Yâ elhi lutf-ı bî-pâyân senin
Mücrim ü râsîlere ihsân senin

2. Rahmetin deryâsıdır müvec ü pir
Katresine cân u dil muhtacdır

3. Lutfa gark itdin gerçi bendeni
Hasta u işkeste ü ifkendeni

4. Fazlın ile kıldın ey şâh belend
Zâhîr û bâtın na’mdan bahr-ı mend

5. Rahmetinde yokdur ey sultân kusûr
Ah kim nefsim benim perşer u şûr

6. Ne dilim vâr zikrine lâyık senin
Ne gönül var fikrine lâyık senin

7. Ne yüzüm var ‘azr idem dergâhına
Gitmene ne tâkatim var rehine

8. Çün bilürsün hâlimi bî-kıl u kâl
Pes nice ‘azr itmege bulam mecâl

9. Her nefs kim sende ihsân olmaya
Bir işim yokdur ki ‘işyân olmaya

10. Lutf idüp o hâfız arz u semâ
Bendeki hafz ile şerden daimâ

11. Her gene kim kıldım ey hak kerim
Töbe vir istigfar Allâh el-‘azîm

12. Çünki kıldık Ahmede ümmet bizi
eyle gül yolunda pûr ‘ismet bizi

13. O habîbin hürmetine yâ-gafûr
Aldamasun sakla gal garal gurûr

14. Hoş ‘amel arzanı kıl Kur’ânla
Hatem idüp ahr damî îmânla
15. Hasr kıl tehhât el-leva sende bizi
Dahil it anın dâ’sında bizi

16. Çünki izininle olur ol gün şefî’
İznin ile hem bize olsun şefî’

17. Eyle gel ihsân bize hûsn el-mâb
Lutf idüp kıl bu da’mı müstesâb









KAYNAKÇA

Büyük Türk Klasikleri, “ Ubeydî “ maddesi, c.8,
DEVELLİOĞLU, Ferit: Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara 2001.
GÜNEŞ, Mustafa, Eşrefoğlu Rumî Divanı, (İnceleme- Karşılaştırmalı Metin), Ankara 200.
GÜNEŞ, Mustafa, Yozgatlı Hüzni Divanı, (İnceleme-Metin) 2000.
İPEKTEN, Haluk: Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri, Ankara 1985.
İstanbul 1986.
SAMİ, Şemseddin: Kâmûs-ı Türkî, İstanbul 1996.
Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Ankara 1986.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, “Ubeydî” maddesi, c.4, İstanbul 1986.
Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983.

SÖZLÜK

A

âb: su.
âb-ı hayât: içene ebedi hayatı bağışlayan efsanevi su.
âb ü tâb: 1. güzellik, parlaklık, tazelik. 2. tarz,âdet,yol.
âbât: sonsuz gelecek zamanlar.
abd: köle, kul.
abd-ı âsim: günahkâr, suçlu kul.
abîd: kullar, köleler.
a’ceb: acayip, tuhaf ve garib olan.
âfât: belâlar, müsîbetler.
âf-tâb: 1. Güneş. 2.Güneş ışığı.
afv: 1.suçunu bağışlama. 2. özür dileme.
a’lâm: bayraklar, sancaklar.
amîm: umûma ait, umûmi.
âsâr: izler, nişâneler, alâmetler.
avâlim: dünyâlar.
azm: kemik.



B

bâb: kapı.
bâd: yel, rüzgâr.
bâ-dâd: âdil, doğru.
bahşâyende: affedici, bağışlayıcı.
basar: 1. göz. 2. görme.
basîr: görüp, anlayan.
bedde: tâkat, dermen, güç.
be-der: dışarı.
belend: yüksek, yüce.
bîat: kabul ve tasdik muâmelesi.
bî-çün: 1. emsâlsiz, eşsiz 2. sebep sorulmaz, Allah.
bûd: varlık.
bûy: koku.
bünyâd: 1. asıl, esas,temel.

C

cahim: cehennem, tamu.
Nâr-ı cahîm: cehennem ateşi.
cân fezâ: can artıran, gönüle ferahlık verici, cana can katıcı.
cebbâr: kuvvet ve kudret sahibi, Allah.
cebel: dağ.
celîl: büyük, ulu.
cem: toplama, yığılma.
cenâb: şeref, onur ve büyüklük.
cenân: kalp, yürek, gönül.
cevâri: halayıklar, hizmetçi kızlar.
cevelân: dolaşma, dolanma, gezinme.
cezm: kesin karar, niyet.
cidâl: karşılıklı kavga, savaş.

Ç

çâk: yarık, yırtık
çâk-dâr: çatlamış, yarılmış, yırtılmış
D

dâd: 1. adalet, doğruluk 2. ihsân, vergi.
dâhi: dehâ sâhibi, son derece zekî, anlayışlı ve uyanık.
dâir: âit, ilgili.
dalâlet: doğru yoldan sapma.
dâm: tuzak, ağ.
dâver: Cenâbıhakk’ın adı.
da’vî: bir kimsenin hakkını araması.
def’: 1. öteye gitme, savma, savulma. 2. verme; ortadan kaldırma.
dehen: ağız.
dem: 1. soluk, nefes 2. an, vakit, saat,zaman
denî:alçak, rezil, soysuz.
derûn: 1. iç, içeri, dahil 2. gönül, kalb, yürek.
dîvek: ağaç kurdu, güve.
dîvî: deve âit, devle ilgili.
duhûr: hakirlik, zelillik, aşağılık
dûzah: cehennem, tamu.

E

ebdâlî: Allah’a bağlanmış olmak, dervîşlik.
ebed: sonu olmayan gelecek zaman.
eberr: hayırlı, şerefli ve faziletli.
ecmaîn: hepsi, cümlesi, topu.
edyân: Allah’a inanma ve bağlanma.
efgende: yıkılmış, yıkık, düşürülmüş, yere atılmış.
efşân: saçan, serpen, dağıtan, silken.
ehad: tek, bir.
ehl: sâhip, mâlik, mutasarrıf olan.
ehl-i safâ: safâ adamı, kalbi temiz.
ekvân: varlıklar, alemler.
el-yevm: bugün, bugünkü günde; hâlâ, henüz, şimdi,şu anda.
emlah: en melâhatli, pek melîh, son derece güzel.
emten: pek metin, çok dayanıklı.
en’âm: 1. at, deve, sığır ve koyun gibi hayvanlar.
2. Kur’ân-ı Kerim’de bir sûrenin adı.
enhâr: ırmaklar, çaylar.
envâr: ziyâlar, aydınlıklar, parlaklık.

F

fahr: övülme, böbürlenme, büyüklenme, şeref, onur, kıvanç.
fasâhât: güzel ve açık konuşma, iyi söz söyleme kabiliyrti.
fasîh: güzel, düzgün ve açık konuşan.
fazl: kişide bulunan üstünlük.
feryâd-nes: feryâd edenin imdâdına yetişen.
fesh: bozma, bozulma, dağıtma.
feşân: saçan, saçıcı, serpen.
fevr: acele, hemen, derhal.
feyz: bağış, bahşiş, ihsan.
fî: 1. içinde 2. (evelce) tarihin başına konur.
firkat: dostlardan ve sâireden ayrılık.
fütûh: zafer, galibiyet, üstünlük.


gafil: gaflette bulunan, ihmal eden.
gal: uzak, ırak.
garâmet: borç, diyet gibi şeyleri ödeme.
gavâyâ: sapmışlar, sapıtmışlar.
gavî: azmış, azgın, yoldan çıkmış.
genc: hazîne, defîne.
gerdân: dönücü, dönen.
gîr: tutma,tutuş.
gürîz: kaçma.

H

habâb: su üzerinde olan hava kabarcıkları.
habel: cenîn, ana karnındaki çocuk.
hadd: derece, gerçek değer.
halas: kurtulma, kurtuluş.
halef: baba olan sonra kalan oğul.
halk: yaratma, yaratılma.
harîm: biri için kutsal olan şey.
haslet: insanın yaradılışındaki huyu, tabiâtı, mizâcı.
hâtem: mühür, üstü mühürlü yüzük.
havf: korku, korkma.
hebâ: gayet ince toz, zerre.
hecr: ayrılma, terketme, ayrılık
hemân: hemen, derhal, o anda.
hem-kadem: ayakdaş, arkadaş.
hevân: horluk, aşağılık, alçaklık.
hicâb: utanma, sıkılma.
hidâyet: hak yoluna, doğru yola kılavuzlanma.
hidmet: iş, hizmet, vazife.
hûr: cennet kızları, hûriler.

İ

ibtilâ: mübtelâlık, bir şeye düşkün olma, düşkünlük, tiryâkilik
ictihâd: gücü, kuvveti yettiği kadar çalışma
ihkâm: muhkem kılma, sağlamlaştırma. (“ihkâm” mâneviyatta “tahkim” maddiyatta kullanılır)
ihtidâ: doğru yola girme, müslüman olma
ihtimâm: dikkatle, gayretle çelışma
ikân: sağlam biliş, bilme
iktizâ’: lâzım gelme, gerekme
imâret: umran, bayındırlık
i’mâl: yapma, yapılma
imrân: Hazret-i Meryem’in babası
imt,sâl: icâbedeni, gerekeni yapma; örneğe göre hareket etme
in: iri ve güzel gözlüler
inâyet: dikkat, gayret,özenme
intihâ: nihâyet bulma, sona erme
isneyn: iki
istifsâr: sorma, sorulma
istikmâl: ikmâl etme, kemâle erdirme, tamamlama
istirâk: sirkat, çalma, çalınma
istizhâr: dayanma, güvenme, arka verme
işkeste: kırık, kırılmış
iştibâh: şüphelenme, şüphe etme
itbâ’: tâbî kılma, arkasına, ardına katma
i’tidâl: orta, oluş, ortalama, aşırı olmama, ölçülülük
ittisâl: bitişme, kavuşma, ulaşma
i’tisâm: el ile tutma, tutunma
irtika’: yukarı çıkma, yükselme
izlâl: hakîr görme, küçük görme

K

kabes: parlak ateş özü
kabl: ön, önce, öndeki, evvel
kaddâh:kadeh yapan, yapıcı
kadem: ayak, adım
kânî: kinâye söyleyen, dokunaklı iğneli söz söyleyen
kari’: kıraat eden, okuyan, okuyucu
kemend: uzakta herhangi bir şeyi tutup çekmek üzere atılan ucu ilmekli uzun ip
kem-ter: daha aşağı, aşağıda bulunan
kendû: genişçe toprak
kerîm: kerem sahibi, cömert
kudret: kuvvet, takat,güç

L

lâ-büdd: lâzım, gerekli, gerek.
lâîn: kovulmuş, nefret nazamış, istenilmeyen.
lâklâka: baş, manasız, faydaısz, boş lâkırtılar.
lâ-yemût: ölmez.
lâ-yezâl: zevalsiz, bitimsiz.
ledün: Allah yanı.
ilm-i ledün: Allah’ın sırlarına âit mânevi bilgi gayb ilmi.
ledünî: Allah sevgisine ve sırlarına âit m;ânevi bilgi gayb ilmi.
leşker: asker.
levzaî: zarif, akıllı, ince .
liyâkat: lâyık olma, değerlilik.

M

magz: beyin, dimag.
mahâk: hre Arabî ayının son üç gecesi.
mahâll: yerler.
mahbûb: muhabbet olunmuş, sevilmi, sevilen, sevgili.
mahz: hâlis, katıksız, sade, ta kendisi
makdûr: güç, kuvvet, kudret.
makdûr-i beşer: insan için yapılabilecek.
maksûd: kadolunan, istenilen şey.
ma’kulat: aklın uygun bulduğu, akıl ile bilinen şeyler.
ma’rifet: herkesin yapamadığı ustalık, ustalıkla yapılmış olan şey.
mâ-teahhar: sonradan meydana gelen
mâ-tekaddem: geçmiş zaman.
matlab: taleb olunan, meram, maksat, istenilen şey, istek.
mechûd: kudret, kuvvet, güç.
mafhar: fahirlenme, övülme.
mehebb: rüzgârın estiği yer.
memlû: doldurulmuş, dolu.
menâs: kaçıp sığınılacak yer.
mesâbîh: kandiller, çırağlar.
mesel: örnek, benzer.
mestûr: satırlanmış, yazılmış, çizilmiş.
meşâmm: burun, koku alacak yer.
meşârık: Güneş’in doğduğu taraflar.
meşâyih: şeyhler.
meşhûn: doldurulmuş, dolu.
mevkûf: vakfedilmiş.
mevsûf: vasfolunmuş, vasıflanmış.
mevtın: yerleşip oturulan, yurt edinilen yer.
mevzâd: arttırma ile yapılan satış.
midâd: yazı mürekkebi siyah veya renkli sulu madde.
mir’ât: ayna
muhkem: sağlam, sağlam kılınmış, berk, kuvvetli.
muhtecib: örtülü, örtünmüş, saklanan, gizlenen.
mukâbele: birbiriyle karşılaştırma.
muntazar: intizâr edilmiş, gelmesi umulan.
musîbe: isâbet eden rastgelen, yanılmayan.
mûsssil: ulaştıran, yetiştiren, yardıran.
mübîn: hayrı, şerri, iyiyi ve kötüyü ayıran.
müftehîr: iftihar eden, övünen.
münhedim: yıkılan, yıkılmış, harâb olmuş.
mürtefi’: yükselen, yükselmiş, yüce.
musâraat: sür’at ve acele etme.
müstemend: üzüntülü, kederli, hüzünlü.
müşâare: birbirine şiir söyleme, şiir yarışı.
mütâlaa: okuma, tetkik.

N

nâ-dân: bilmez, cahil
nahri: boğazlamai kesme.
nâib: vekil, birbirinin yerine geçen.
nasrî: Allah yardımı ile üstünlük ve ülke almakla ilgili.
nâzil: yukarıdan aşağıya inen, inici.
nerd-bân: merdiven.
nesc: dokuma, örme, dokunuş.
nihâd: tabîat, huy, yaradılış.
nisyân: unutma.
nizâr: zayıf, arık.

P

pâkân: temizler, arıklar.
pâ-mâl: ayak altında kalmış, çiğnenmiş.
pâsdâr: gece bekçisi.
pâyende: duran, sürekli.
peder: baba
pereste: Tanrı, Çalap.
pervâ: dorku, çekingenlik.
pervâz: uçma, uçuş.
perver: besleyen, besleyici, büyüten, yetiştiren.
peyâm: haber, başkasından alınan bilgi.
pişe: san’at: meslek.

R

râc: mîde.
râfi’: kaldıran, yükselten.
rahmet: acıma, esirgeme, Allah’ın kullarına olan ihsanı.
râyet: sancaklar, bayraklar.
rehn: tutu, ödünç alınan eşyâ, para karşılığında gösterilen şey.
remz: işâret, işâretle anlatma.
reste: kurutlmuş.
resf: suyu emerek içme, suyun emilerek içilmesi.
rıdvân: râzı olma, hoşnutluk.
Rıdvân: Cennet’in kapıcısı olan büyük melek.
rücûm: taşlamalar, taşa tutmalar.

S

sabî: henüz memeden kesilmemiş erkek çocuk.
sâbit: hareketsiz, kımıldamayan,
safâ:
sâhir: büyüleyici tesir yapan güzel.
sahv: ayılmai ayıklık, kendine gelme.
samed: pek yüksek, ulu, dâim.
sarîh: açık, meydanda.
sedâd: doğruluk, hatasızlık; doğru ve haklı şey.
semî’: işiten, işitme kuvveti olan.
setr: örme, kapama, gizleme.
sîmürg: anka kuşu, masal kuşu.
sücûd: secde etme.
Ş

şefî’: şefaat eden, bir suyun bağışlanması için aracılık eden.
şekk: şüphe, zan, tereddüt.
serâyi’: şeriâtlar, şeriat hükümleri.
şerîk: ders, muktep, medrese arkadaşı.
şerm: utanma.
şeyb: saç sakal ağarması, kocama, ihtiyarlık.
şikâr: av, avlama.

T

tafsîl: etrâfıyla, etraflı olarak bilinme.
tahmîr: yuğurma, yuğrulma.
tâir: uçucu, uçan.
tathîr: temizleme, paklama.
teb: harâret.
teferrüc: açılma, ferahlama.
tefhîm: kömürleşme.
tefvîz: ihâle, sipâriş etme, edilme.
tekrîm: saygı gösterme, ululama.
temsîl: benzetme, örnek söz.
teşvîl: fenâ bir şeyi güzel göstererek anlatma.
tıyn: çamur, balçık.
türâb: toprak.
U

ubâb: taşkın, coşkun.
ubeyd: kulcağız, kölecik.
udvân: düşmanlık, haksızlık, zulüm
ulüm: ilimler, bilgiler.
unf:şiddet, sertlik, kabalık.

Ü

ümid: umut, umma.
ümm: ana, anne.
ürd: gibi.
üsür: yara, izi.
üştür-dil: kinci, hasetci.
V
vâcib: terki caiz olmayani yapılması gerekli.
vahdet: yalnızlık, teklik, birlik.
vâhi: boş, manasız, faydasız.
vaîd: birini iyiliğe sevk ve kötülükten uzaklaştırmak için korkutma.
vasab: hastalık ağrı.
vedûd: çok muhabbetli, çok merhametli.
vehy: yasak etme.
velâdet: doğurma, doğma.
vücûh: yüzler, çehreler, suratlar.
Y

yâd: hatırlama, anma.
yâd-gâr: yâdigâr, bir kimseyi veya nesneyi hatırlatacak şey.
yakin: sağlam bilgi.
yegân: birler, tekler.
yecm: gün.
yûğ: boyunduruk.
Z

za’f: zayıflık, kuvvetsizlik, arılık.
zâhiren: görünüşte, görünüşe göre, göründüğü gibi.
zaîf: zayıf, güçsüz, kuvvetsiz.
zibbân: sinekler.
zillet: hakirlik, horluk, alçaklık.
zübde: bir şeyin en seçkin parçası.
zühd: her türlü zevke karşı koyarak kendini ibâdete verme.
zülâl: saf.hafif, soğul, güzel, tatlı su.
zü-l-celâl: celâl, ululuk sahibi olan Allâh.
zü-l-fazl: fazîlet sâhibi, faziletli.
zünûb: günahlar.




























OSMANLICA METİN